➥ — —

ព័ត៌មាន​ខាង​លើ​គឺ​សម្រាប់​បង្ហាញ​នៅ​លើ​ទំព័រ​ដែល​មាន​ពាក្យ​ដែល​មិន​មាន​នៅ​ក្នុង​វចនានុក្រម។

សម្រាប់​ព័ត៌មាន​បន្ថែម​អំពី​វចនានុក្រម សូម​មើល សន្ទស្សន៍​និង​សេចក្តី​ផ្តើម.

➥ អ៖ សម្រាប់ភាសាសំស្រ្កឹតនិងបាលីប្រើអក្សរនេះជាស្រៈ អានថា អៈ ជាគូគ្នានឹងស្រៈ អា (អ អា មួយគូនេះហៅ អវណ្ណៈ) ជាកណ្ឋជៈ មានសំឡេងកើតក្នុងក។ សម្រាប់ភាសាខ្មែរ ប្រើជាស្រៈក៏មាន ជាព្យញ្ជនៈសំឡេងស្រៈក៏មាន (មើលក្នុងពាក្យ ស្រៈ និង ព្យញ្ជនៈ ផង)។ តាមរបៀបរៀងព្យញ្ជនៈ ៣៣ តួ, បុរាណផ្សំជាមួយនឹងនិគ្គហិត (៰) ជា អំ (ដើម្បីឲ្យឮសំឡេងថា អ័ង) រៀងខាងចុងបំផុត ជាព្យញ្ជនៈទី ៣៣ (ជាទី ៨ ក្នុងសេសវគ្គឬអវគ្គ), បើប្រើ ឝឞ ផង តែមិនប្រើ ឡ ផងទេ អំ ជាព្យញ្ជនៈ ទី ៣៤ (ជាទី ៩ ក្នុងសេសវគ្គ), បើប្រើ ឡ ផង ចាត់ជាព្យញ្ជនៈ ទី ៣៥ (ជាទី ១០ ក្នុងសេសវគ្គ)។ សម្រាប់ភាសាខ្មែរ, (ប្រើដាក់ត្រីសព្ទ (៊) នេះពីលើឲ្យមានសំឡេងជា អ៊ ក៏បាន, ប៉ុន្តែបើផ្សំជាមួយនឹងស្រៈ ិ ី ឹ ឺ ើ អាចប្រើជា អ៊ិ អ៊ី អ៊ឹ អ៊ឺ អ៊ើ ក៏បានដូច ស៊ និង ហ៊ ដែរ។ ប្រើផ្សំពីលើ ហ ឲ្យមានសំឡេងជា អ្ហ អ្ហ៊ ក៏បានដូចជា នៃអ្ហឺ, អាអ្ហែង, ទេអ្ហ៊ៃ ជាដើម។ ប្រើផ្សំលើ ង ជា អ្ង ក៏បាន ចំពោះពាក្យ អ្ងែង (ហងឯង)។ ល។

និបាតសព្ទ៖ (សំ.បា.) ពាក្យបដិសេធ (ផ្លាស់មកពី ន គឺ ន > អ) សម្រាប់ភាសាសំស្រ្កឹតនិងបាលីមានសេចក្ដីថា « មិន, មិនមែន, ពុំ, ឥត » សម្រាប់រៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ, ដួចជា អកតញ្ញូ (< ន > អ + កតញ្ញូ) « អ្នកមិនដឹងឧបការគុណដែលគេបានធ្វើហើយ (ចំពោះខ្លួន) »; អភ័ព្វ (< ន > អ + ភព្វ) «ដែលមិនគួរ (ដល់ការ)»; អសុភ (< ន > អ + សុភ) «ដែលមិនល្អ» ជាដើម។ បើសព្ទដែលរៀង អ ភ្ជាប់ជាមួយនោះមានស្រៈនៅខាងដើម ត្រូវផ្លាស់ ន ឬ អ ជា អន៑, ដូចជា អនន្ត (< ន ឬ អ > អន៑ + អន្ត) « ដែលឥតទីបំផុត »; អនាគត (< ន ឬ អ > អន៑ + អាគត) «ដែលមិនទាន់មកដល់ (ដែលនៅឯមុខ)»; អនេក (< ន ឬ អ > អន៑ + ឯក) «ដែលមិនមែនតែមួយ (ច្រើន)» ជាដើម (មើលពាក្យដែលមាន អ ឬ អន៑ នៅខាងដើមតាមលំដាប់អក្សររៀងទៅ)។

នាមសព្ទ៖ (ស. អ្ច អ.ថ. អ «បបុស») ឈ្មោះប៉ីមួយប្រភេទធ្វើដោយដើមបបុសទាំងតួទាំងអណ្ដាត ឬយកដើមបបុសធ្វើតែអណ្ដាត ឯតួធ្វើដោយដើមពកជាដើម : ផ្លុំប៉ីអ។ តាមដោយធ្លាប់បានសង្កេតរូបគំនូរនៅជញ្ជាំងឧបោសថាគារ គឺវិហារនៅខែត្រក្រៅក្នុងប្រទេសសៀម ដែលជាងសៀមគូរក្នុងសម័យបុរាណព្រេងនាយ ឃើញមានរូបអ្នកភ្លេងលេងភ្លេងខ្មែរ មានអ្នកផ្លុំ ប៉ីបបុស, ប្រហែលជាសៀមហៅថា ប៉ីអ ខ្មែរក៏ហៅតាមសៀមដែរទៅទេដឹង? (គួរហៅ ប៉ីបបុស តាមខ្មែរវិញ)។

➥ អ! ឧទានសព្ទ៖ សូរលាន់មាត់ដោយបញ្ជាក់សេចក្ដី ឬ ដោយបាត់ងឿងឆ្ងល់ជាដើម
អ! ដូច្នោះទេឬ? ; អ៎! ឯណោះទេហៈ?; អ៎! អញ្ជើញមក!

➥ អ៎! ឧទានសព្ទ៖ មើលក្នុងពាក្យ អ។

➥ អក កិរិយាសព្ទ៖ ចាប់ចំណីអាហារក្រៀម, ផង់ ឬភេសជ្ជៈស្ងួតផង់ជាដើម ពេញទូកដៃ ហាមាត់ធំងើយពម
អកប្រអួល, អកអំបុក, អកថ្នាំផង់។

នាមសព្ទ៖ អជ្ឈុបាតកសត្តមួយប្រភេទ សម្បុរខ្លួនខ្មៅស្រអាប់ មាឌធំកន្តុលបន្តិចជាងកុកខ្មៅ, ឆាបចាប់មច្ឆជាតិជាចំណី; កាលណាព្រាត់គូឬព្រាត់កូន ស្រែកយំគ្រលួចសង្រេងសង្រៃហើរឆ្វៀលឆ្វាត់ខ្ពស់ៗ ទាបៗ ប្រះប្រាណ គួរឲ្យស្រងេះស្រងោចអាណោចអាធម្ម (ហៅ អក តាមសូរវាយំ)។ គេតែងនិយាយប្រៀបថា កើតទុក្ខធំយំបោកខ្លួន ឬយំប្រះប្រាណដូចជាអក។ (ព.កា.) : សត្វអកជាសត្វមានចិត្តស្មោះ អាឡោះអាល័យហួសទំនង នៅពេលដែលព្រាត់បាត់គូគ្រង ទោះព្រាត់រំលងកាលយូរថ្ងៃ។ ស្រែកយំរង្គំមិនសូវស្រាក ក្រៀមក្រំលំបាកពន់ពេកក្រៃ ជួនកាលបោកខ្លួនឲ្យក្សិណក្ស័យ សង្រេងសង្រៃដល់ស្គាំងស្គម។ មនុស្សខ្លះកើតទុក្ខដូចជាអក ច្រើនខកខូចចិត្តដល់ខ្លួនទ្រម ទោះគេពន្យល់ក៏ពុំព្រម រញមត្រាតែមានជំងឺ។ (មើលក្នុងពាក្យ អករ៍ និង ឧកញ៉ា, ឧកហ្លួង)។

នាមសព្ទ៖ ប្រដាប់ធ្វើដោយលោហជាតិផ្សេងៗឬធ្វើដោយប្រាក់, មាសជាដើម មានរាងច្រឡោឬមានសណ្ឋានដូចបំពង់តូច មានមេមានគម្រប សម្រាប់ដាក់កំបោរបៀកម្លូ
កំបោរកន្លះអក, អកកំបោរលង់ហិន, អកកំបោរប្រាក់។

➥ អកកំបោរ នាមសព្ទ៖ មើលក្នុងពាក្យ អក។

➥ អកតញ្ញុតា៖ (អៈកៈត័ញ-ញុ-តា) នាមសព្ទ៖ (បា.) ភាវៈ, ភាពឬដំណើរ ជាអ្នកមិនដឹងឧបការគុណដែលគេបានធ្វើហើយ (ចំពោះខ្លួន)។ ព.ផ្ទ. កតញ្ញុតា។

➥ អកតញ្ញូ៖ (អៈ កៈ ត័ញ-ញូ) នាមសព្ទ៖ (បា., សំ. អក្ឬតជ្ញ) អ្នកមិនដឹងឧបការគុណដែលគេបានធ្វើហើយ (ចំពោះខ្លួន)។ ប្រើជា គុ. ក៏បាន : មនុស្សអកតញ្ញូ, ចិត្តអកតញ្ញូ (ប្រើបានទាំងបុរសទាំងស្ត្រី)។ ព.កា. ថា : អកតញ្ញូ ព្រះពុទ្ធជាគ្រូ ទ្រង់ត្រាស់ប្រាប់ថា ទោះលើកផែនដី ទាំងមូលឲ្យវា ពុំស្កប់ចិន្ដា នៅតែរករឿង។ ឬមួយបែបទៀតថា : អកតញ្ញូ បំភ្លេចគុណូ-បការៈចោល ទោះអ្នកផ្គត់ផ្គង់ មានគុណជាគោល វាតែងតែថ្កោលទោសជានិរន្តរ៍។ ព្រះពុទ្ធត្រាស់ថា ទោះលើកពសុធា ឲ្យវាគ្រប់គ្រាន់ វាឥតត្រេកអរ នៅតែបំភ័ន្ត បង្អាប់បង្អន់ បំភ្លេចគុណគាប់។ ព.ផ្ទ. កតញ្ញូ។

➥ អកតវេទិតា៖ (អៈកៈតៈ—) នាមសព្ទ៖ (បា.) ភាវៈនៃបុគ្គលអ្នកមិនតបគុណឬមិនគិតនឹងតបឧបការគុណគេ។

➥ អកតវេទិនី៖ (អៈកៈតៈ—) មើលក្នុងពាក្យ អកតវេទី។

➥ អកតវេទី៖ (អៈកៈតៈ—) នាមសព្ទ៖ (បា.; សំ. អក្ឫតវេទិន៑) អ្នកដែលមិនតបឬមិនគិតនឹងតបឧបការគុណគេ; បើស្ត្រីជា អកតវេទិនី។ ព.ផ្ទ. កតវេទី, កតវេទិនី។

➥ អកនិដ្ឋ៖ (អៈកៈនិត) នាមសព្ទ៖ (បា.; សំ. អកនិឞ្ធ) ឈ្មោះឋានសុទ្ធាវាសជាន់ទី ៥
ឋានអកនិដ្ឋ; ហៅ អកនិដ្ឋា ក៏បាន (មើលក្នុងពាក្យ សុទ្ធាវាស ក្នុងពាក្យ សុទ្ធ ទៀតផង)។ បើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ អ.ថ. អៈកៈនិត-ឋៈ, ដូចជា អកនិដ្ឋព្រហ្ម ព្រហ្មក្នុងឋានអកនិដ្ឋ។ អកនិដ្ឋភព ភពឬឋានអកនិដ្ឋ។ ល។

➥ អកនិដ្ឋា៖ (អៈកៈនិត-ឋា) មើលក្នុងពាក្យ អកនិដ្ឋ។

➥ អកប្បិយ៖ (អៈក័ប-ប៉ិយៈ) គុណសព្ទ៖ (បា. អកប្បិយ; សំ. អកល្បិយ) ដែលមិនគួរ, មិនត្រូវទំនង, មិនសមដល់ការ; ដែលមានបញ្ញត្តិហាម : របស់អកប្បិយៈ។ ព.ផ្ទ. កប្បិយ ឬ —យៈ។ អកប្បិយបរិក្ខារ បរិក្ខារដែលមិនគួរប្រើប្រាស់; បរិក្ខារដែលមានពុទ្ធប្បញ្ញត្តិហាមមិនឲ្យបព្វជិតពុទ្ធសាសនិកប្រើប្រាស់។ អកប្បិយភណ្ឌ របស់ជាអកប្បិយៈ។ អកប្បិយភោជន ភោជនដែលមិនគួរបរិភោគ។ អកប្បិយមំសៈ ឬ —មំសំ (—ម៉័ង-សៈ ឬ —ម៉័ង-ស័ង) សាច់ដែលមិនគួរបរិភោគ (យ៉ាងដូចសាច់ដំរី, សេះ, ពស់, ខ្លាជាដើម ដែលព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធទ្រង់ហាមមិនឲ្យបព្វជិតឆាន់)។ អកប្បិយវត្ថុ វត្ថុជាអកប្បិយៈ គឺអ្វីៗដែលមានបញ្ញត្តិហាមមិនឲ្យប្រើប្រាស់ឬមិនឲ្យបរិភោគ។ អកប្បិយវោហារ សម្ដីដែលមិនគួរនិយាយ; សម្ដីដែលសមណៈមិនត្រូវនិយាយ។ ល។

➥ អកប្បិយៈ៖ (អៈក័ប- ប៉ិយ៉:) គុណសព្ទ៖ មើលក្នុងពាក្យ អកប្បិយ។

➥ អកម្មកិរិយា៖ (អៈក័ម-ម៉ៈកិ-រ៉ិយ៉ា) នាមសព្ទ៖ (បា.; សំ. អកម៌ក្រិយា) កិរិយាសព្ទដែលកាលណានិយាយមិនបាច់ដាក់អំពើដែលត្រូវធ្វើមកផងទេ, ដូចជា ដេក, ដួល, ឈរ, អង្គុយ ជាដើម
ដេកលើគ្រែ, ដួលលើផែនដី, ឈរលើរានហាល, អង្គុយក្នុងបន្ទប់; ហៅ អកម្មធាតុ ក៏បាន (ព.វ.)។ ព.ផ្ទ. សកម្មកិរិយា, សកម្មធាតុ។

➥ អកម្មធាតុ៖ (អៈក័ម-ម៉ៈធាត) នាមសព្ទ៖ (បា.; សំ. អកម៌—) មូលឬឫសដើមនៃកិរិយាសព្ទដែលមិនមានកម្ម (ព.វ.)។ ព.ផ្ទ. សកម្មធាតុ (មើលក្នុងពាក្យ អកម្មកិរិយា ទៀតផង)។

➥ អកយំ នាមសព្ទ៖ ឈ្មោះបទភ្លេងមួយប្រភេទ មានលំនាំបទ អណ្ដឺតអណ្ដកគន្លាក់គន្លើនគ្រលួច ស្រដៀងនឹងសូរសព្ទអកយំ
ភ្លេងអកយំ។

➥ អករ៍៖ (អក) នាមសព្ទ៖ (សំ.បា.ស., សំ.បា. អ < ន 'មិន, ពុំ, ឥត' + ករ «ធ្វើ') អ្នកមិនធ្វើការអ្វី។ ពាក្យសម្រាប់ហៅស្ត្រីមានអាយុច្រើន ដែលព្រះករុណាជាម្ចាស់ជីវិតទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោសតាំងឲ្យមានយសធំជាង យាយ, ចាស់, ទុំ ទាំងពួង ប៉ុន្តែឥតនឿយដោយធ្វើការអ្វីទេ គ្រាន់តែចូលក្រាបបង្គំគាល់ តាមពេលកំណត់ក្នុងព្រះរាជពិធីទំាងពួងម្ដងៗ, ក្រៅពីវេលានោះ គ្រាន់តែនាំក្សត្រីឬចៅចមក្នុងព្រះបរមរាជវាំងទៅមកដោយកិច្ចណាមួយម្ដងៗប៉ុណ្ណោះ។ អករ៍ នេះរមែងជ្រើសរើសយកព្រះស្នំចាស់ៗ ក្នុងរជ្ជកាលមុនៗមកឲ្យធ្វើ ព្រោះជាអ្នកដឹងបែបបទទំនៀមទម្លាប់ច្រើន (សរសេរក្លាយជា អក ក៏មាន)។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះហរិរក្សរាមាឥស្សរាធិបតី (ព្រះបរមកោដ្ឋ) ទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោសតាំងស្រ្តីទី អករ៍ ៩ នាក់, ទី យាយ ១២ នាក់, ទី ចាស់ ៤ នាក់, ទី ទុំ ៤ នាក់, រួមជា ២៩ នាក់។ អករ៍ ៩ នាក់នោះតាំងជាទី លោកព្រះ ១, ទី អ្នកព្រះ ៤, ទី អ្នក ៤ គឺ ទី ១-លោកព្រះអករ៍ចមក្សត្រី (ជាអធិបតី), ២-អ្នកព្រះអករ៍មង្គលក្សត្រី, ៣- អ្នកព្រះអករ៍ជាតីឧត្តម, ៤- អ្នកព្រះអករ៍ធីតាភិរម្យ, ៥- អ្នកព្រះអករ៍បទុមវង្សា; ៦- អ្នកអករ៍រាជានុពង្ស, ៧- អ្នកអករ៍រាជវង្សឧត្តលា, ៨- អ្នកអករ៍ឯកអគ្គកញ្ញា, ៩- អ្នកអករ៍សុតាជាតី។ យាយ ១២ នាក់នោះតាំងជាទី លោកអ្នកយាយ ៤, ទី អ្នកយាយ ៤, ទី យាយ ៤ គឺ ១- លោកអ្នកយាយស្រីពិលាស, ២- លោកអ្នកយាយឱភាសសួនស័ក្តិ, ៣- លោកអ្នកយាយនារីអន័គ្ឃ, ៤- លោកអ្នកយាយវរលក្ខណ៍អនេក; ៥- អ្នកយាយទេពកោមល, ៦- អ្នកយាយកុសលភិសេក, ៧- អ្នកយាយបវរអតិរេក, ៨- អ្នកយាយឯកអគ្គក្សត្រី; ៩- យាយបុរាណរាជ្យរម្យ, ១០- យាយសមស័ក្ដិព្រឹទ្ធ, ១១- យាយព្រេងសុចរិត, ១២- យាយព្រឹទ្ធជរា។ ទី ចាស់ បួននាក់គឺ ១- ចាស់រាជអមច្ចា, ២- ចាស់បរិវារក្សត្រ, ៣- ចាស់ជាបរិស័ទ, ៤- ចាស់ចាត់បុរី។ ទី ទុំ ៤ នាក់គឺ ១- ទុំទទួលផ្ចង់, ២- ទុំប្រុងប្រក្រតី, ៣- ទុំគាប់ភក្ដី, ៤- ទុំខ្មីបម្រើ។ ហៅដោយរួបរួមទាំង ៤ ពួកថា អករ៍, យាយ, ចាស់, ទុំ។ (ព.កា. ឲ្យងាយចាំ)
អករ៍យាយចាស់ទុំ ដែលព្រះបរម- កោដ្ឋក្សត្រិយ៍ក្សាន្ត ទ្រង់ប្រោសប្រទាន ងារទាំងប៉ុន្មាន ដើម្បីឲ្យបាន ទុកជាព្រះកេរ្តិ៍។ ក្នុងកាលខាងមុខ គួរជនចាំទុក ឲ្យបានឋិតថេរ កុំឲ្យបាត់សូន្យ គួរកូនចៅខ្មែរ កុំហ៊ានបង្វែរ បំបែរបំបាត់។

➥ អករណីយ៖ (អៈកៈរ៉ៈណីយ៉ៈឬ —ណី; បើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ អ.ថ. —ណីយ៉ៈ) គុណសព្ទ៖ (បា.) ដែលមិនគួរធ្វើ, ដែលមិនគប្បីឬមិនត្រូវធ្វើ : អំពើនុះជាអករណីយ។ ព.ផ្ទ. ករណីយ។ អករណីយកម្ម អំពើឬការដែលមិនគួរធ្វើ។ អករណីយកិច្ច កិច្ចដែលមិនគួរធ្វើ; កិច្ចដែលសមណៈមិនត្រូវធ្វើដោយដាច់ខាត។ ល។

➥ អកអំបុក នាមសព្ទ៖ ឈ្មោះពិធីមួយប្រភេទ មានការសម្រក់ទៀនលើស្លឹកចេកស្រស់ផ្សងមើលទឹកភ្លៀងក្នុងឆ្នាំភ្នែក បន្ទាប់ឆ្នាំនោះ, បន្ទាប់ពីសម្រក់ទៀនមក នាំគ្នាអកអំបុក, ធ្វើក្នុងវេលាយប់នៃថ្ងៃ ១៥ កើតខែកត្តិក (ហៅ ពិធីសំពះព្រះខែ ក៏បាន)។ ចំណែកខាងព្រះរាជពិធី ធ្វើក្នុងវេលាយប់នោះដែរ, រួមជាមួយគ្នានឹងព្រះរាជពិធីចុះផែ, ក្នុងវេលារសៀលដល់ល្ងាចមានប្រណាំងទូក, វេលាយប់មានបណ្ដែតប្រទីបជ្វាលា, អុជពន្លឺរំសេវផ្សេងៗមានកាំជ្រួចជាដើម …។ ហៅដោយរួបរួមថា ព្រះរាជពិធីចុះផែ កំណត់ ៣ ថ្ងៃ គឺថ្ងៃ ១៤, ១៥ កើតនិងថ្ងៃ ១ រោចខែកត្តិក។ ព.កា. ថា
ថ្ងៃអកអំបុក ពួកខ្មែរអ្នកស្រុក តែងធ្វើពិធី ហៅអកអំបុក សូមសុខសួស្ដី តាមប្រពៃណី បុរាណព្រេងព្រឹទ្ធ។

➥ អកាល៖ (អៈ—) គុណសព្ទ៖ (សំ.បា.) កាលមិនគួរ, កាលខុសប្រក្រតី; ដែលខុសកាល, ដែលពុំជួកាល : វេលានេះជាអកាល។ (ព.កា.) : ជនទាំងអម្បាល គួរស្គាល់អកាល និងកាលវេលា ដែលគួរប្រព្រឹត្ត ឲ្យបានសមជា អ្នកមានប្រាជ្ញា ស្មារតីរឹងប៉ឹង។ ព.ផ្ទ. កាល។ បើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ អ.ថ. អៈកា-ល៉ៈ, ដូចជា អកាលការី អ្នកធ្វើការខុសកាល (ស្ត្រីជា អកាលការិនី)។ អកាលចារី អ្នកទៅមកខុសកាល, អ្នកត្រាច់ខុសកាលវេលា (ស្រ្តីជា អកាលចារិនី)។ អកាលជាត ឬ អកាលភូត អ្វីៗដែលកើតឬដែលមានខុសកាល (ឥត្ថី. អកាលជាតា ឬ អកាលភូតា)។ អកាលញ្ញុតា ភាវៈនៃអ្នកមិនស្គាល់កាល, ការមិនស្គាល់កាល។ អកាលញ្ញូ អ្នកមិនស្គាល់កាលចូលចេញជាដើម។ អកាលបុច្ឆា ការសួរខុសកាល។ អកាលបុស្ប (—បុស) ផ្កាឈើខុសកាលឬខុសរដូវតាមទម្លាប់។ អកាលផល ផ្លែឈើខុសកាលឬខុសរដូវ។ អកាលមរណៈ មរណៈក្នុងកាលមិនសមគួរ, សេចក្ដីស្លាប់មិនត្រូវតាមកាលធម្មតា គឺស្លាប់ដោយអំណាចឧបច្ឆេទកកម្មចូលមកផ្ដាច់ផ្ដិលជីវិត។ អកាលមេឃ មេឃដែលបង្អុរភ្លៀងខុសកាល, ភ្លៀងពុំជួកាល។ អកាលវាទី អ្នកនិយាយស្ដីខុសកាល គឺកាលដែលមិនគួរនិយាយស្ដីក៏និយាយស្ដីដែរ (ស្ត្រីជា អកាលវាទិនី)។ អកាលសន្ទនា សន្ទនាខុសកាល, ការនិយាយប្រាស្រ័យខុសកាល។ ល។

នាមសព្ទ៖ (សំ.បា.) កាលមិនគួរ, កាលខុសប្រក្រតី; ដែលខុសកាល, ដែលពុំជួកាល : វេលានេះជាអកាល។ (ព.កា.) : ជនទាំងអម្បាល គួរស្គាល់អកាល និងកាលវេលា ដែលគួរប្រព្រឹត្ត ឲ្យបានសមជា អ្នកមានប្រាជ្ញា ស្មារតីរឹងប៉ឹង។ ព.ផ្ទ. កាល។ បើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ អ.ថ. អៈកា-ល៉ៈ, ដូចជា អកាលការី អ្នកធ្វើការខុសកាល (ស្ត្រីជា អកាលការិនី)។ អកាលចារី អ្នកទៅមកខុសកាល, អ្នកត្រាច់ខុសកាលវេលា (ស្រ្តីជា អកាលចារិនី)។ អកាលជាត ឬ អកាលភូត អ្វីៗដែលកើតឬដែលមានខុសកាល (ឥត្ថី. អកាលជាតា ឬ អកាលភូតា)។ អកាលញ្ញុតា ភាវៈនៃអ្នកមិនស្គាល់កាល, ការមិនស្គាល់កាល។ អកាលញ្ញូ អ្នកមិនស្គាល់កាលចូលចេញជាដើម។ អកាលបុច្ឆា ការសួរខុសកាល។ អកាលបុស្ប (—បុស) ផ្កាឈើខុសកាលឬខុសរដូវតាមទម្លាប់។ អកាលផល ផ្លែឈើខុសកាលឬខុសរដូវ។ អកាលមរណៈ មរណៈក្នុងកាលមិនសមគួរ, សេចក្ដីស្លាប់មិនត្រូវតាមកាលធម្មតា គឺស្លាប់ដោយអំណាចឧបច្ឆេទកកម្មចូលមកផ្ដាច់ផ្ដិលជីវិត។ អកាលមេឃ មេឃដែលបង្អុរភ្លៀងខុសកាល, ភ្លៀងពុំជួកាល។ អកាលវាទី អ្នកនិយាយស្ដីខុសកាល គឺកាលដែលមិនគួរនិយាយស្ដីក៏និយាយស្ដីដែរ (ស្ត្រីជា អកាលវាទិនី)។ អកាលសន្ទនា សន្ទនាខុសកាល, ការនិយាយប្រាស្រ័យខុសកាល។ ល។

➥ អកិរិយវាទ៖ (អៈកិរ៉ិយ៉ៈវាត) នាមសព្ទ៖ (បា.) ការពោលពាក្យថាបុណ្យបាបដែលធ្វើមិនមែនហៅថាធ្វើទេ គឺថាធ្វើបុណ្យធ្វើបាបមិនមែនបានបុណ្យបានបាបទេ, សម្ដីបដិសេធបុណ្យបាបថាធ្វើទៅឥតអំពើ; អ្នកមិនជឿបុណ្យបាប។ ព.ផ្ទ. កិរិយវាទ។

➥ អកិរិយវាទិនី៖ មើលក្នុងពាក្យ អកិរិយវាទី។

➥ អកិរិយវាទី៖ (អៈកិរ៉ិយ៉ៈ—) នាមសព្ទ៖ (បា.) អ្នកប្រកាន់និយាយបដិសេធបុណ្យបាបថាធ្វើទៅឥតអំពើ, អ្នកប្រកាន់មិនជឿបុណ្យបាប (បើស្ត្រីជា អកិរិយវាទិនី)។ ព.ផ្ទ. កិរិយវាទី, កិរិយវាទិនី។

➥ អកុសល៖ (អៈកុ-សល់) នាមសព្ទ៖ (បា.; សំ. អកុឝល) សេចក្ដីអាក្រក់, បាប, អពមង្គល : អកុសលតាមមកផ្ដល់ គឺបាបតាមមកផ្ដល់, បាបចេញមុខឲ្យផល។ គុ. អាក្រក់, ដែលជាបាប; ដែលមិនឈ្លាស : អំពើអកុសល។ (ព.កា.) : រីអកុសល ជាកម្មតែងផ្ដល់ ក្ដីទុក្ខលំបាក ឲ្យដល់អ្នកធ្វើ មិនឈប់មិនស្រាក កម្មនេះស្រកាក គួរជនផងខ្លាច។ ផ្ទុយពីកុសល ដែលតែងតែផ្ដល់ ក្ដីសុខមិនកាច កម្មនេះល្អលន់ ជាបុណ្យអង់អាច បានជាអ្នកប្រាជ្ញ ពេញចិត្តចង់ធ្វើ។ ជនជឿផលកម្ម មានស្មារតីចាំ ប្រព្រឹត្តអំពើ កុសលកល្យាណ ក្សេមក្សាន្តឥតបើ មានមោះហ្មងលើ មនោទ្វារឡើយ។ ព.ផ្ទ. កុសល។ បើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ អ.ថ. អៈកុសៈល៉ៈ, ដូចជា អកុសលកម្ម កម្មអាក្រក់។ អកុសលកម្មបថ (—ក័ម-ម៉ៈបត់) គន្លងនៃអំពើអាក្រក់ (ផ្លូវបាប, ផ្លូវទុច្ចរិត មាន ១០ យ៉ាងគឺ កាយទុច្ចរិត ៣, វចីទុច្ចរិត ៤, មនោទុច្ចរិត ៣)។ អកុសលកិរិយា កិរិយាអាក្រក់។ អកុសលចរិយា ចរិយាអាក្រក់។ អកុសលចិត្ត ចិត្តជាអកុសល, ចិត្តបាប។ អកុសលចេតនា (—តៈន៉ា) ការតាំងចិត្តជាបាប, គំនិតបាប; គំនិតអាក្រក់។ អកុសលចេតសិក (—តៈសិក) ចេតសិកជាអកុសល គឺអារម្មណ៍ដែលកើតរលត់ព្រមជាមួយនឹងចិត្តជាអកុសល (ក្នុងព្រះអភិធម្មថាមាន ១៤ យ៉ាង)។ អកុសលធម៌ ធម៌ជាអកុសល។ អកុសលធាតុ (—ធាត) ធាតុជាអកុសល គឺនុយបាបឬចំណីបាប។ អកុសលមូល ឫសគល់ឬទីតាំងនៃអកុសល (មាន ៣ យ៉ាងគឺ លោភៈ, ទោសៈ, មោហៈ)។ អកុសលលាភ ការបានបាប។ អកុសលវិតក្ក ការត្រិះរិះទៅរកអំពើអាក្រក់, តម្រិះអាក្រក់។ អកុសលវិបាក ស្នាមគំនូសចិត្តជាអកុសល, គំនូសបាប; ផលបាប។ ល។

➥ អកុសល—៖ មើលក្នុងពាក្យ អកុសល។

➥ អក្ក៖ (អ័ក-កៈ) នាមសព្ទ៖ (បា.; សំ. អក៌) ព្រះអាទិត្យ។ អក្កពន្ធុ (—ព័ន-ធុ) សុរិយគោត្រឬសុរិយពន្ធុ។ អក្កមណ្ឌល សុរិយមណ្ឌល។ អក្កមាលា សុរិយមាលា។ អក្ករង្សី រស្មីព្រះអាទិត្យ។ ល។

➥ អក្កោសន៖ (អ័ក-កោ-សៈន៉ៈ) នាមសព្ទ៖ (បា. អក្កោសន; សំ. អាក្រោឝន) ការជេរ, ពាក្យជេរ, ជំនេរ (ប្រើជា អក្កោសនា ក៏បាន)។ អក្កោសនការណ៍ ឬ —ហេតុ ហេតុឬដំណើរនៃការជេរ។ អក្កោសនភាព ភាវៈជេរ, ដំណើរជេរគ្នា។ អក្កោសនាការ (បា. អក្កោសន + អាការ) អាការជេរ, អាការនៃជំនេរ។ ល។

➥ អក្កោសនៈ៖ (អ័ក-កោ-សៈន៉ៈ) នាមសព្ទ៖ មើលក្នុងពាក្យ អក្កោសន។

➥ អក្កោសន—៖ មើលក្នុងពាក្យ អក្កោសន ឬ អក្កោសនៈ។

➥ អក្កោសនា៖ មើលក្នុងពាក្យ អក្កោសន ឬ អក្កោសនៈ។

➥ អក្កោសនា—៖ មើលក្នុងពាក្យ អក្កោសន ឬ អក្កោសនៈ។

➥ អក្កោសវត្ថុ៖ (អ័ក-កោ-សៈវ័ត-ថុ) នាមសព្ទ៖ (បា.; សំ. អាក្រោឝ + វស្តុ) វត្ថុនៃការជេរឬវត្ថុជាគ្រឿងជេរ គឺពាក្យជេរប្រដូចថា អាសត្វ!, អាក្របី!; អាឆ្កែ!, អាជ្រូក!, អានរក!, អាប្រេត! ជាដើម។

➥ អក្ខណៈ៖ (អ័ក-ខៈណៈ ឬ អ័ក-ក្សៈណៈ) នាមសព្ទ៖ (បា. អក្ខណ; សំ. អក្សណ) ស្របក់, កាលឬវេលាដែលមិនមែនជាឱកាស, ដែលឃ្វាងចាកប្រយោជន៍, ដែលមិនសមប្រកប; វេលាមិនល្អ; ពេលប្រទះលើគ្រោះកាច
ប្រទះលើអក្ខណៈ, មនុស្សមិនស្គាល់អក្ខណៈ។ ព.ផ្ទ. ខណៈ ឬ ក្សណៈ។

➥ អក្ខទស្ស៖ (អ័ក-ខៈទស់ ឬ —ប៉ាដៈកៈ ឬក៏ —ដក់) នាមសព្ទ៖ (បា.; សំ. អក្សទឝ៌ក ឬ អក្សបាដក) អ្នកពិភាក្សាក្តី, អ្នកជំនុំក្ដី, ចៅក្រម។ អក្ខទស្សដ្ឋាន (អ័ក-ខៈទ័ស-ស័ត-ឋាន) ទីជំនុំក្ដី, សាលាជំនុំ។

➥ អក្ខទេវិនី៖ មើលក្នុងពាក្យ អក្ខទេវី។

➥ អក្សទេវិនី៖ មើលក្នុងពាក្យ អក្ខទេវី។ (មើលក្នុងពាក្យ អក្ខទេវី)។

➥ អក្ខទេវី៖ (អ័ក-ខៈ—) នាមសព្ទ៖ (បា. ឬ សំ. អក្សទេវិន៑) អ្នកលេងល្បែងចេញកូនដើរតាមក្រឡា មានល្បែងបាស្កានិងចត្រង្គជាដើម; អ្នកលេងល្បែងភ្នាល់ឬល្បែងស៊ីសងផ្សេងៗ (ជូតការ ឬ ជូតការី); បើស្ត្រីជា អក្ខទេវិនី ឬ អក្សទេវិនី (ហៅ អក្ខធូត ក៏បាន; បើស្ត្រីជា អក្ខធុត្តី ឬ —ធូតី)។

➥ អក្សទេវិន៖ (អ័ក-ក្សៈទេ-វិន) នាមសព្ទ៖ មើលក្នុងពាក្យ អក្ខទេវី។

➥ អក្ខធុត្តី៖ មើលក្នុងពាក្យ អក្ខធូត និង អក្ខទេវី។

➥ អក្ខធូតី៖ មើលក្នុងពាក្យ អក្ខធូត និង អក្ខទេវី។

➥ អក្ខធូត៖ (អ័ក-ខៈ—) នាមសព្ទ៖ (បា. អក្ខធុត្ត; សំ. អក្សធូត៌) អក្ខទេវី ឬ ជូតការ, ជូតការី (បើស្ត្រីជា អក្ខធូតី ឬ —ធុត្តី)។ ព.កា. ថា
ព្រះពុទ្ធត្រាស់ថា អក្ខធូតា ទោះប្រុសទោះស្រី រែងតែលង់ខ្លួន ផ្ទួនដោយទុក្ខភ័យ វិនាសហិនហៃ ចង្រៃរួបរឹត។ គួរសាធុជន តាំងចិត្តឲ្យធ្ងន់ ក្រាស់ដោយការគិត ឲ្យស្គាល់រាក់ជ្រៅ ក្នុងមួយជីវិត ជនស្លាប់គំនិត រមែងរងទុក្ខ។ ឬមួយបែបទៀតថា : រីធូតមានបី មួយអ្នកលេងស្រី មួយអ្នកលេងស្រា មួយអ្នកប្រព្រឹត្ត អំពើពាលា លេងស៊ីសងគ្នា ហៅអក្ខធូត។

➥ អក្ខន្តី៖ (អ័ក-ខ័ន-តី) នាមសព្ទ៖ (បា. អក្ខន្តិ; សំ. អក្សាន្តិ) ការមិនអត់ទ្រាំ, ដំណើរអត់ធន់ពុំបាន; ដំណើរទប់កំហឹងពុំឈ្នះ ឬដំណើរអត់ខឹងពុំបាន
កើតក្តីបង់ទ្រព្យព្រោះអក្ខន្តី (ប្រើជា អក្ខមា ឬ អក្សមា ក៏បាន)។ ព.ផ្ទ. ខន្តី, ខមា។

➥ អក្ខបាដ៖ (អ័ក-ខៈបាត) នាមសព្ទ៖ (បា.; សំ. អក្សបាដ) ទីសម្រាប់លេងល្បែងដាល់ឬចំបាប់ជាដើម; ទីកីឡា។

➥ អក្ខបាដក៖ មើលក្នុងពាក្យ អក្ខទស្ស។

➥ អក្ខមា៖ (អ័ក-ខៈម៉ា) នាមសព្ទ៖ (បា. ឬ សំ.) អក្ខន្តី ឬ អក្សាន្តី; ដំណើរមិនព្រមអត់ទោសឲ្យ។ ព.ផ្ទ. ខមា។

➥ អក្ខរ៖ (អ័ក-ខៈរ៉ៈ) នាមសព្ទ៖ (បា. អក្ខរ; សំ. អក្សរ) ស្នាមគំនូសមានតួរាងផ្សេងៗសម្រាប់ប្រើសរសេរកត់ពាក្យសម្ដីនិងសេចក្ដីទាំងពួងប្រើមិនចេះអស់ (អក្សរ) ចែកជាពីរពួកគឺ ស្រៈ និង ព្យញ្ជនៈ (មើលក្នុងពាក្យ ព្យញ្ជនៈ និង ស្រៈ ផង)។ ចំអក្ខរៈ ត្រូវតាមខ្យល់អក្សរមិនល្អៀង។ ព.ប្រ. ត្រូវត្រង់មិនល្អៀង (ព.សា.)។ ពេញអក្ខរៈ ពេញទ្រពងមាត់, ពេញចំហ (ប្រើចំពោះតែសម្ដី): និយាយពេញអក្ខរៈ។ អក្ខរក្រម ឬ អក្សរក្រម (—ក្រំ) លំដាប់អក្សរ។ អក្ខរជននី (—ជៈនៈ—), —តូលិកា ឬ —លេខនី (—ខៈ—) ប៉ាកកៃឬស្លាបប៉ាកកា។ អក្ខជីវក ឬ —ជីវកៈ (—វក់ ឬ —វៈកៈ) ស្មេរ, ស្មៀន (លិបិការ, លេខកៈ); អ្នកតែងសេចក្ដី (បើស្ត្រីជា អក្ខរជីវិកា)។ អក្ខរប័ដ ឬ —បដ្ដ ដំបារប្រាក់ជាដើមដែលសរសេរឬឆ្លាក់អក្សរ។ អក្ខរប្បយោគ (អ័ក-ខៈរ៉័ប-ប៉ៈយោក) ឬ អក្សរប្រយោគ អក្សរផ្ញើជើង ឬ អក្សរគ្រវាត់។ អក្ខរមុខ អ្នករៀនអក្សរ។ អក្ខរវិទូ អ្នកចេះអក្សរហ្មត់ចត់, អ្នកចេះអក្សរសាស្រ្ត (ស្ត្រីក៏ជា អក្ខរវិទូ ដូចគ្នា)។ អក្ខរវិធី បែបវេយ្យាករណ៍និយាយអំពីអក្ខរៈ។ អក្ខរវិន្យាស (—វិន-យាស) ប្រជុំអក្ខរ; អក្ខរៈដែលរៀងតាមលំដាប់; អក្ខរានុក្រម; លិខិត, សំបុត្រ, ចុតហ្មាយ។ អក្ខរវិបត្តិ ការឃ្លៀងឃ្លាតតួឬសំឡេងអក្ខរៈ។ អក្ខរវិបល្លាស ការបំប្លែងអក្សរ (មើលក្នុងពាក្យ វិបល្លាស ផង)។ អក្ខរសម័យ វិធីប្រើអក្សរ, ការសរសេរឬអានអក្សរ; ការសរសេរកើតឬមើលដាច់ : ចេះអក្ខរសម័យ។ អក្ខរសម្បត្តិ ការមិនឃ្លៀងឃ្លាតអក្ខរៈ។ អក្ខរានុក្រម (—រ៉ា-នុ-ក្រំ; បា. អក្ខរ + សំ. អនុក្រម; បា. អក្ខរានុក្កម; សំ. អក្សរានុក្រម) លំដាប់អក្សរ; អក្សរឬពាក្យដែលរៀបរៀងតាមលំដាប់, វចនានុក្រម។ អក្ខរាភិធាន ឬ អក្ខរាភិធានសព្ទ (បា. អក្ខរ + អភិធាន «ឈ្មោះ; ពាក្យ; មេពាក្យ» ឬ បា. អក្ខរ + សំ. អភិធាន + ឝព្ទ) មេពាក្យដែលរៀបរៀងតាមលំដាប់អក្សរ (វចនានុក្រម)។ អក្ខរាវិរុទ្ធ (—វិរុត; បា. < អក្ខរ «អក្សរ» + អវិរុទ្ធ «មិនខុស, ត្រឹមត្រូវ») ការសរសេរអក្សរមិនខុស, សិល្បៈនិងរបៀបដែលសរសេរពាក្យពេចន៍ ឲ្យបានត្រឹមត្រូវក្នុងភាសាណាមួយ។ ល។

➥ អក្ខរៈ៖ (អ័ក-ខៈរ៉ៈ) នាមសព្ទ៖ មើលក្នុងពាក្យ អក្ខរ។

នាមសព្ទ៖ (បា. អក្ខរ; សំ. អក្សរ) ធម្មជាតអស់សង្ខតធម៌ (ព្រះនិព្វាន)។ អក្ខរដ្ឋាន ឋាននិព្វាន។

➥ អក្ខរ—៖ (ម. ក្នុង ព. អក្ខរ ឬ អក្ខរៈ និង អក្ខរៈ)។

➥ អក្ខរកោវិទ៖ (អ័ក-ខៈរ៉ៈកោវិត) គុណសព្ទ៖ (បា.) អ្នកឈ្លាសក្នុងអក្សរសាស្រ្ត
អក្ខរកោវិទមានគំនិតឆ្ពោះត្រង់អក្សរសាស្រ្តជានិច្ច (ស្រ្តីជា អក្ខរកោវិទា ឬ អក្ខរកោវិទី)។ ព.កា. ថា : អក្ខរកោវិទ រែងតែរិះគិត ឆ្ពោះត្រង់អក្សរ របស់ជាតិខ្លួន ឲ្យបានបវរ មានចិត្តត្រេកអរ ស្មោះឆ្ពោះត្រង់ជាតិ។

នាមសព្ទ៖ (បា.) អ្នកឈ្លាសក្នុងអក្សរសាស្រ្ត
អក្ខរកោវិទមានគំនិតឆ្ពោះត្រង់អក្សរសាស្រ្តជានិច្ច (ស្រ្តីជា អក្ខរកោវិទា ឬ អក្ខរកោវិទី)។ ព.កា. ថា : អក្ខរកោវិទ រែងតែរិះគិត ឆ្ពោះត្រង់អក្សរ របស់ជាតិខ្លួន ឲ្យបានបវរ មានចិត្តត្រេកអរ ស្មោះឆ្ពោះត្រង់ជាតិ។

➥ អក្ខរប្បភេទ៖ (អ័ក-ខៈរ៉័ប-ប៉ៈភេត) នាមសព្ទ៖ (បា.; សំ. អក្សរប្រភេទ) បែបអក្សរដែលចែកជាគូៗ តាមសូរសំឡេងជាទំនាស់នឹងគ្នា; មាន ៥ គូ ឬ ១០ ប្រភេទគឺ សិថិល «អក្សរមានសំឡេងធូរ» គឺអក្សរដែលឥតខ្យល់ ហ លាយ, មាន ១០ តួគឺ ក គ, ច ជ, ដ ឌ, ត ទ, ប ព» និង ធនិត «អក្សរមានសំឡេងតឹង» គឺអក្សរដែលមានខ្យល់ ហ លាយផង មាន ១០ តួ គឺ ខ ឃ, ឆ ឈ, ឋ ឍ, ថ ធ, ផ ភ (សំឡេង សំ. និង បា. ថា ក្ហៈ, គ្ហៈ ; ច្ហៈ, ជ្ហៈ ; ដ្ហៈ, ឌ្ហៈ ; ត្ហៈ, ទ្ហៈ ; ប៉្ហៈ, ព្ហៈ« ជាគូ ១; ទីឃៈ «អក្សរមានសំឡេងវែង» និង រស្សៈ «អក្សរមានសំឡេងខ្លី» ជាគូ ១; គរុ «អក្សរមានសំឡេងធ្ងន់ឬយូរ» និង លហុ «អក្សរមានសំឡេងស្រាលឬរហ័ស» ជាគូ ១; និគ្គហិត «អក្សរដែលមាននិគ្គហិតឬដំលើ» និង វិមុត្ត «អក្សរដែលមានសូរសំឡេងហាមាត់បន្តិច» ជាគូ ១; សម្ពន្ធ «អក្សរដែលចងបទភ្ជាប់គ្នាជាសន្ធិ, ដូចជា រាជាណាចក្រ» និង វវត្ថិត «អក្សរដែលកាត់ញែកចេញពីបទសន្ធិ, ដូចជា រាជអាណាចក្រ «អាណាចក្ររបស់ព្រះរាជា» ជាគូ ១ (ព.វ.)។

➥ អក្ខរា៖ (អ័ក-ខៈរ៉ា) នាមសព្ទ៖ (បា. ពហុ. របស់ អក្ខរ «អក្សរ») អក្សរទាំងឡាយ, អក្សរគ្រប់តួ (សម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យឬប្រើជាឋានន្តរស្មៀន, ដូចជា ឃុនវិចិត្រអក្ខរា, ហ្លួងវិសេសអក្ខរា ជាដើម)។ បុរាណច្រើនប្រើសំដៅយកពាក្យកាព្យពីរឿងស្នេហា ឬពីរឿងនឹករលឹកដែលសរសេរផ្ញើទៅគូសង្សារឬកល្យាណមិត្រ ក៏មាន
ផ្ញើអក្ខរា, បានទទួលអក្ខរា។

➥ អក្ខរា—៖ មើលក្នុងពាក្យ អក្ខរ ឬ អក្ខរៈ។

➥ អក្ខិ៖ (អ័ក-ខិ) នាមសព្ទ៖ (បា.; សំ. អក្សិ) ភ្នែក, កែវភ្នែក។ អក្ខិកាណ ខ្វាក់ភ្នែកម្ខាងឬភ្នែកខ្វាក់ម្ខាង : មនុស្សអក្ខិកាណ។ អក្ខិបខុម (—ប៉ៈ—) រោមភ្នែក (ហៅ អក្ខិលោមា ក៏បាន)។ អក្ខិភេសជ្ជ (—ស័ច-ជៈ ឬ —ស័ច) ថ្នាំភ្នែក។ ល។ (មើលក្នុងពាក្យ អក្សិ ផង)។

➥ អក្ខោ៖ (អ័ក-ខោ) គុណសព្ទ៖ ពាក្យប្រើកាត់ខ្លីមកពី អក្ខោភិនី សំដៅសេចក្ដីថា » ច្រើន, ច្រើនក្រៃ, គរគោក «
មានជាអក្ខោយកទៅណាពុំអស់ (ព.សា.)។

➥ អក្ខោភិនី៖ (អ័ក-ខោ-ភិ—) បកតិសំខ្យា៖ (បា.; សំ. អក្សៅហិណី) សំខ្យាចំនួនមួយរយសែននិន្នហុត។ អក្ខោភិនី ខ្មែរប្រើជា គុ. ក៏មាន សំដៅសេចក្ដីថា «ច្រើនរាប់ពុំអស់»
មានច្រើនជាអក្ខោភិនី (មើលក្នុងពាក្យ អក្ខោហិណី ឬ អក្សៅហិណី ទៀតផង)។

➥ អក្ខោហិណី៖ (អ័ក-ខោ-ភិ— ឬ ហិ-នី) បកតិសំខ្យា៖ មើលក្នុងពាក្យ អក្ខោភិនី។

នាមសព្ទ៖ (បា. ឬ សំ.) កងទ័ពជើងគោកមួយក្បួនធំ (មហាចតុរង្គសេនា) មានទាហានថ្មើរជើង ១០៩. ៣៥០, ទាហានសេះ ៦៥. ៦១០, ដំរី ២១. ៨៧០, រថឬរទេះ ២១. ៨៧០ និងយុទ្ធភណ្ឌគ្រប់ព្រម
កងទ័ពមួយអក្ខោហិណី; ហៅ អក្ខោភិនី ក៏បាន (បែបប្រើក្នុងបុរាណសម័យ)។

➥ អ័ក្ស៖ (អាក់) នាមសព្ទ៖ (សំ. អក្ស; បា. អក្ខ «ស្នូល; ភ្លៅ (មានភ្លៅរទេះជាដើម) » គ្រឿងប្រដាប់របស់ខ្មែរមួយប្រភេទ ធ្វើដោយឈើខ្លឹម មានកាំ, មានរបារ ខាងខ្នង មានសណ្ឋានមូលៗ ខាងពោះមានសណ្ឋានសំប៉ាតៗ រាយរង្វើលៗ ចុងទាំងពីរខាងបញ្ចុះភ្ជាប់នឹងចុងកាំ, មានភ្លៅ (អ័ក្ស) វិលបាន, មានជើងទ្រមាំ, មានដៃសម្រាប់កាន់រវៃឲ្យវិល; ជាប្រដាប់សម្រាប់ផាត់សូត្ររបស់ស្ត្រីខ្មែរ មានតាំងពីក្នុងបុរាណសម័យព្រេងនាយរហូតមក
ម្សិលមិញ ខ្ញុំផាត់សូត្របានមួយអ័ក្ស។ ធ្លាប់សរសេរភ្លាត់ជា អាក់ មកយូរហើយ, គួរសរសេរ អ័ក្ស វិញ ទៀងទាត់តាមកំណើតពាក្យ ព្រោះ អ័ក្ស និង អាក់ គង់មានសំឡេងប៉ុនគ្នាទេ (បារ. ក៏ថា AXE ដូចសំស្រ្កឹត អក្ស «ស្នូល; ភ្លៅ» នេះដែរ)។

➥ អក្សណៈ៖ មើលក្នុងពាក្យ អក្ខណៈ។

➥ អក្សទេវិន៖ (អ័ក-ក្សៈទេ-វិន) នាមសព្ទ៖ មើលក្នុងពាក្យ អក្ខទេវី។

➥ អក្សទេវិនី៖ មើលក្នុងពាក្យ អក្ខទេវី។ (មើលក្នុងពាក្យ អក្ខទេវី)។

➥ អក្សមា៖ (អ័ក-ក្សៈម៉ា) (មើលក្នុងពាក្យ អក្ខមា)។

➥ អក្សរ៖ (អ័ក ឬ អក់-ស) នាមសព្ទ៖ (សំ.; បា. អក្ខរ) អក្ខរៈ។ អក្សរខម អក្សរខ្មែរ (ហៅតាមសៀមដែលយកអក្សរខ្មែរទៅប្រើ, លុះចំណេរកាលតមក ខ្មែរហៅអក្សរមូលដែលមានសណ្ឋានតួរាងខ្លាំងៗបន្តិច បែបភាពខុសគ្នាអំពីអក្សរមូលធម្មតាខ្លះថា អក្សរខម ឬ តួខម, បើចារឬសរសេរតួរាងបែបនោះ ប៉ុន្តែតូចៗ ហៅថា កូនខម)។ អក្សរខ្វៀក អក្សរខ្មែរមានសណ្ឋានតួរាងជាចំហៀងៗមិនពេញតួ សម្រាប់សរសេរខ្វៀកៗរំហ័សការ។ អក្សរគ្រវាត់ ឬ —ក្រវាត់ អក្សរដែលមានជើង រ គ្រវាត់ឬក្រវាត់ព័ទ្ធពីក្រៅ គឺអក្សរដែលផ្សំជាមួយនឹងជើង រ ឬផ្ញើជើង រ ដូចជា ក្រ, គ្រ, ច្រ, ជ្រ ជាដើម។ អក្សរជ្រៀង អក្សរខ្មែរមានសណ្ឋានតួរាងទ្រេតៗ។ អក្សរបំបែក ព្យញ្ជនៈដែលផ្សំជាមួយនឹងស្រៈតាមលំដាប់, ដូចជា ក កា កិ កី កឹ កឺ។ ល។ កុំ កំ កាំ កះ។ អក្សរប្រកប អក្សរដែលសរសេរពីខាងចុងពាក្យ ឥតចេញសំឡេង, ខ្មែរដូចជា កក, កង, ចក, ចង ជាដើម; បា. ឬ សំ. ដូចជា ហរ៑, អន៑, ករ៑, កម៌ន៑, វិទ៑, វិទ្យុត៑ ជាដើម។ អក្សរប្រយោគ អក្សរផ្ញើជើង ឬអក្សរគ្រវាត់ (ហៅ អក្ខរប្បយោគ ក៏បាន)។ អក្សរផ្ញើជើង អក្សរដែលផ្សំជាមួយនឹងអក្សរឯទៀត (អក្សរប្រយោគ), ដូចជា ក្ង, ក្ន, ខ្ច, ខ្ទ ជាដើម។ អក្សរពុម្ព អក្សរដែលសិតជាតួរាងសម្រាប់បោះពុម្ពឬស្នាមអក្សរដែលបោះពុម្ពហើយ។ អក្សរលក្ខណ៍ ឬ អក្សរលក្សណ៍ សំបុត្រសម្គាល់។ អក្សរសព្ទ អក្សរល្អិតៗ ដែលសរសេរដាក់សព្ទប្រែនៅប៉ែកខាងលើក្បែរភាសាដទៃ។ អក្សរសាស្រ្ត វិជ្ជាអក្សរ; ក្បួនប្រាប់វិធីអក្សរ, ការសរសេរត្រឹមត្រូវក្នុងភាសាណាមួយ; មុខការខាងនិពន្ធ, …។ អក្សរសាសន៍ សំបុត្រឲ្យដំណឹង; សំបុត្រសំណួរ។ ល។ (មើលក្នុងពាក្យ អប្សរ)។

➥ អក្សរ—៖ មើលក្នុងពាក្យ អក្សរ។

➥ អក្សាន្តី៖ (អ័ក- ក្សាន-តី) (មើលក្នុងពាក្យ អក្ខន្តី)។

➥ អក្សិ៖ (អ័ក-ក្សិ) នាមសព្ទ៖ (សំ.; បា. អក្ខិ) ភ្នែក, កែវភ្នែក។ អក្សិគោល រង្វង់ភ្នែក, ប្រឡង់ភ្នែក។ អក្សិតារា កូនក្រមុំភ្នែក។ អក្សិបក្ស្ម័ន (—ប៉័ក-ស្ម័ន) ឬ —លោម័ន រោមភ្នែក (បា. ហៅ អក្ខិបខុម ឬ អក្ខិលោមា)។ អក្សិភេស័ជ ឬ —ភៃសជ្យ (—ស័ច) ថ្នាំភ្នែក (ហៅ អក្ខិភេសជ្ជ ក៏បាន)។ អក្សិភ្រូវ (—ភ្រូ; សំ. —ភ្រុវ ; បា. អក្ខិភូ រោមចិញ្ចើម។ ល។

➥ អក្សៅហិណី៖ ដូចគ្នានឹង អក្ខោភិនី, អក្ខោហិណី ដែរ។

➥ អគតិ៖ (អៈគៈតិ) នាមសព្ទ៖ (សំ.បា.) ការពុំគួរប្រព្រឹត្ត, សេចក្ដីលម្អៀង : លុះក្នុងអគតិ, វិនិច្ឆ័យក្ដីដោយអគតិ។ អគតិ «សេចក្ដីលម្អៀង» មាន ៤ យ៉ាងគឺ ១- ឆន្ទាគតិ (សំ.បា. < ឆន្ទ + អគតិ) សេចក្ដីលម្អៀងព្រោះស្រឡាញ់; ២- ទោសាគតិ (បា. < ទោស + អគតិ; សំ. ទោឞ + អគតិ) សេចក្ដីលម្អៀងព្រោះស្អប់; ៣- មោហាគតិ (ស.បា. < មោហ + អគតិ) សេចក្ដីលម្អៀងព្រោះល្ងង់, ព្រោះពុំយល់ការខុសត្រូវ; ៤- ភយាគតិ (សំ.បា. < ភយ + អគតិ) សេចក្ដីលម្អៀងព្រោះខ្លាចបុណ្យខ្លាចអំណាចឬខ្លាចចិត្តគេ។ អគតិគមនៈ ឬ —គមន៍ (—គៈ-មៈនៈ ឬ —គំ) ការលុះក្នុងអគតិ។ អគតិគាមី អ្នកដែលច្រើនតែលុះក្នុងអគតិ (បើស្ត្រីជា អគតិគាមិនី)។ អគតិប្បហាន ឬ —ប្រហាន (—តិប-ប៉ៈ— ឬ —ប្រៈ—) ការលះអគតិ; ការមិនលុះក្នុងអគតិ។ ព.កា. ថា : រីជនសោសិ លុះក្នុងអគតិ ណាមួយឥតដឹង លុះកម្មឲ្យផល ទើបធ្វើភ្នែកស្លឹង គន់គិតរំពឹង ដឹងខ្លួនថាខុស។ គួរអស់ជនផង កុំធ្វើកន្លង ទោះស្រីទោះប្រុស ទោះធំទោះតូច គួរខ្លាចកំហុស អំពើឆ្គងខុស គួរចៀសវាងឆ្ងាយ។

➥ អគន្ធក៖ (អៈគ័ន-ធក់) (សំ.បា. អគន្ធក) ដែលឥតក្លិន។ អគន្ធបុស្ប (—បុស) ផ្កាឥតក្លិន : ផ្កាច្បា, សិរមាន់, ចេកទេស, … ជាអគន្ធកបុស្ប។ ព.កា. ថា : អគន្ធកបុស្ប មានព័ណ៌ត្រសុស ប៉ុន្តែឥតក្លិន ដូចអ្នកចេះច្រើន មារយាទហោចហិន បានខាងតែប៉ិន និយាយព្រោកប្រាជ្ញ។ ខាងធម៌និងសីល រោយរាយរេចរិល អាប់ឥតអំណាច មានត្រឹមតែឈ្មោះ ថាជាអ្នកប្រាជ្ញ អ្នកខ្លៅកោតខ្លាច បំពេញលាភឲ្យ។

➥ អគន្ធកៈ៖ (—ធៈកៈ) (មើលក្នុងពាក្យ អគន្ធក)។

➥ អគមនីយ៖ (អៈគៈមៈ-នីយៈ ឬ —នី) នាមសព្ទ៖ (បា.) ហេតុដែលមិនគួរបណ្ដោយចិត្តឲ្យប្រព្រឹត្ត; ការពុំគួរគប់រក។ អគមនីយដ្ឋាន ឬ —វត្ថុ ទីឬវត្ថុដែលពុំគួរគប់រក; ស្ត្រីដែលបុរសពុំគួរសេពសម ឬបុរសដែលស្ត្រីពុំគួរសេពសម។ ល។

➥ អគាធ៖ (អៈគា-ធៈ ឬ —គាត) គុណសព្ទ៖ (សំ.បា.) ដែលពុំអាចស្ទង់បាន, ដែលមានជម្រៅខ្លាំងស្ទង់ពុំដល់, ជ្រៅ។ អគាធការណ៍ ហេតុឬដំណើរដែលជ្រាលជ្រៅពុំអាចស្ទង់បាន។ អគាធចិត្ត ចិត្តដែលពិបាកស្ទង់; អ្នកដែលមានគំនិតជ្រៅគេពិបាកស្ទង់។ អគាធដ្ឋាន ឬ —ស្ថាន ទីឬហេតុដែលពុំអាចស្ទង់បាន។ ល។