[៨០] ខ្ញុំ​បានស្តាប់មកយ៉ាងនេះ។ សម័យមួយ ព្រះមានព្រះភាគ ទ្រង់សម្រេច​សម្រាន្តព្រះឥរិយាបថ ក្នុងវត្តជេតពន របស់អនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋី ជិតក្រុងសាវត្ថី។ សម័យនោះឯង ភិក្ខុឈ្មោះសាតិ ជាកូននៃព្រានសំណាញ់ មានទិដ្ឋិអាក្រក់¹⁾ កើតឡើងយ៉ាងនេះថា វិញ្ញាណនេះ រមែងស្ទុះទៅ អន្ទោលទៅមិនដាច់ មិនក្លាយទៅជាអ្វី​ដទៃឡើយ²⁾ យ៉ាងណា អាត្មាអញ ក៏បាន​ដឹង​ច្បាស់នូវធម៌ ដែលព្រះមានព្រះភាគ ទ្រង់​សំដែងហើយ យ៉ាងនោះដែរ។ ពួកភិក្ខុ​ជាច្រើនរូប បានឮដំណឹងថា សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត មានទិដ្ឋិអាក្រក់កើតឡើង យ៉ាងនេះថា វិញ្ញាណនេះ រមែងស្ទុះទៅ អន្ទោលទៅមិនដាច់ មិនក្លាយទៅជាអ្វី​ដទៃឡើយ យ៉ាងណា អាត្មាអញ ក៏បានដឹងច្បាស់ នូវធម៌ដែល​ព្រះមានព្រះភាគ សំដែងហើយ យ៉ាងនោះដែរ។ ទើបភិក្ខុទាំងនោះ ចូលទៅរក ​សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត លុះចូលទៅដល់ហើយ បានសួរ​សាតិភិក្ខុ​កេវដ្តបុត្ត ដូច្នេះថា ម្នាលអាវុសោ សាតិ បានឮថា អ្នកមានទិដ្ឋិអាក្រក់កើតឡើង យ៉ាងនេះថា វិញ្ញាណនេះ រមែងស្ទុះទៅ អន្ទោលទៅមិនដាច់ មិនក្លាយទៅជាអ្វី​ដទៃ​ឡើយ យ៉ាងណា អាត្មាអញ ក៏បានដឹងច្បាស់ នូវធម៌ដែល​ព្រះមានព្រះភាគ សំដែងហើយ ក៏យ៉ាងនោះដែរ ដូច្នេះមែនឬ។ សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត ឆ្លើយតបថា ម្នាលអាវុសោទាំងឡាយ វិញ្ញាណ រមែងស្ទុះទៅ អន្ទោលទៅមិនដាច់ មិនក្លាយទៅជាអ្វី​ដទៃឡើយ យ៉ាងណា ខ្ញុំក៏បានដឹងច្បាស់ នូវធម៌ដែល​ព្រះមានព្រះភាគសំដែងហើយ យ៉ាងនោះដែរ ដូច្នេះមែន។ គ្រានោះ ភិក្ខុទាំងនោះ មានចំណង់នឹងដោះ​សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត ឲ្យរួច​ចាក​ទិដ្ឋិអាក្រក់នុ៎ះ ទើបនិយាយ​ពន្យល់ ដាស់តឿន ក្រើនរំលឹកថា ម្នាលអាវុសោសាតិ អ្នក​កុំនិយាយ​យ៉ាងនេះឡើយ អ្នកកុំនិយាយបង្កាច់​ព្រះមានព្រះភាគ ព្រោះថា ការដែល​ពោល​បង្កាច់​ព្រះមានព្រះភាគ មិនប្រពៃទេ ដ្បិត​ព្រះមានព្រះភាគ ព្រះអង្គ មិនមានបន្ទូល​យ៉ាងនេះឡើយ ម្នាលអាវុសោសាតិ ព្រះមាន​ព្រះភាគ សំដែងហើយ ដោយអនេក​បរិយាយថា វិញ្ញាណកើតឡើង ព្រោះអាស្រ័យ​បច្ច័យ បើវៀរចាកបច្ច័យហើយ ការកើត​ឡើង​ នៃវិញ្ញាណ ក៏មិនមាន។ សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត កាលបើពួកភិក្ខុទាំងនោះ និយាយពន្យល់ ដាស់តឿន ក្រើនរំលឹក យ៉ាងនេះហើយ ក៏នៅតែចូលចិត្ត ប្រកាន់ទិដ្ឋិ​អាក្រក់​នោះដដែល ហើយនិយាយប្រកែក តាម​កំឡាំង ដូច្នេះថា ម្នាលអាវុសោទាំងឡាយ វិញ្ញាណនេះ រមែងស្ទុះទៅ អន្ទោលទៅមិនដាច់ មិន​ក្លាយ​ទៅជាអ្វី​ដទៃឡើយ យ៉ាងណា ខ្ញុំក៏បានដឹងច្បាស់ នូវធម៌ដែល​ព្រះមានព្រះភាគ ទ្រង់សំដែងហើយ ក៏យ៉ាងនោះដែរ ដូច្នេះឯង។

[៨១] កាលដែលភិក្ខុទាំងនោះ មិនអាចនឹងដោះសាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត ឲ្យរួចចាក​ទិដ្ឋិអាក្រក់​នុ៎ះបានហើយ ទើបភិក្ខុទាំងអម្បាលនោះ នាំគ្នាចូលទៅគាល់​ព្រះមានព្រះភាគ លុះចូលទៅដល់ហើយ ក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះមានព្រះភាគ រួចអង្គុយក្នុងទីដ៏សមគួរ លុះភិក្ខុទាំងនោះ អង្គុយក្នុងទីដ៏សមគួរហើយ បាន​ក្រាបបង្គំទូលព្រះមានព្រះភាគ ដូច្នេះថា បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត មានទិដ្ឋិអាក្រក់កើតឡើង យ៉ាងនេះថា វិញ្ញាណនេះ រមែងស្ទុះទៅ អន្ទោលទៅមិនដាច់ មិនក្លាយទៅជាអ្វី​ដទៃ​ឡើយ យ៉ាងណា អាត្មាអញ ក៏បានដឹងច្បាស់ នូវធម៌ ដែល​ព្រះមានព្រះភាគ សំដែងហើយ ក៏យ៉ាងនោះ​ដែរ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន គ្រានោះ យើងខ្ញុំព្រះអង្គ បាននាំគ្នាចូលទៅរក ​សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត លុះចូលទៅដល់ហើយ បានសួរ​សាតិភិក្ខុ​កេវដ្តបុត្ត ដូច្នេះថា ម្នាលអាវុសោសាតិ បានឮ​ថា អ្នកមានទិដ្ឋិអាក្រក់កើតឡើង យ៉ាងនេះថា វិញ្ញាណនេះ រមែងស្ទុះទៅ អន្ទោល​ទៅ​មិន​ដាច់ មិនក្លាយទៅជាអ្វី​ដទៃ​ឡើយ យ៉ាងណា អាត្មាអញ ក៏បានដឹងច្បាស់ នូវធម៌ ដែល​ព្រះមានព្រះភាគ សំដែងហើយ ក៏យ៉ាងនោះ ដូច្នេះ ពិតមែនឬ។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន កាលដែលយើងខ្ញុំ​ព្រះអង្គ សួរយ៉ាងនេះហើយ សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត ក៏បាន​និយាយ​តបមក នឹងយើងខ្ញុំ​ព្រះអង្គ ដូច្នេះថា ម្នាលអាវុសោទាំងឡាយ វិញ្ញាណនេះ រមែងស្ទុះទៅ អន្ទោលទៅ​ មិនក្លាយទៅជាអ្វី​ដទៃឡើយ យ៉ាងណា ខ្ញុំក៏បានដឹងច្បាស់ នូវធម៌ដែល​ព្រះមានព្រះភាគ សំដែងហើយ ក៏យ៉ាងនោះដែរ ដូច្នេះមែន បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន លំដាប់នោះ យើងខ្ញុំព្រះអង្គ មានចំណង់នឹងដោះ​សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត ឲ្យរួច​ចាក​ទិដ្ឋិអាក្រក់នោះ ទើបនាំគ្នានិយាយ​ពន្យល់ ដាស់តឿន ក្រើនរំលឹកថា ម្នាលអាវុសោសាតិ អ្នក​កុំនិយាយ​យ៉ាងនេះឡើយ អ្នកកុំនិយាយ​បង្កាច់​ព្រះមានព្រះភាគ ព្រោះការនិយាយ​បង្កាច់​ព្រះមានព្រះភាគ មិនប្រពៃទេ ដ្បិត​ព្រះមានព្រះភាគ ទ្រង់មិនមានព្រះបន្ទូល​យ៉ាងនេះឡើយ ម្នាលអាវុសោសាតិ ព្រះមាន​ព្រះភាគ ទ្រង់សំដែងហើយ ដោយអនេក​បរិយាយថា វិញ្ញាណកើតឡើង ព្រោះអាស្រ័យ​បច្ច័យ បើវៀរចាកបច្ច័យហើយ ការកើត​ឡើង​នៃវិញ្ញាណ ក៏មិនមាន បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្តនោះ កាលបើយើងខ្ញុំព្រះអង្គ បាននិយាយ​ពន្យល់ ដាស់តឿន ក្រើនរំលឹក យ៉ាងនេះហើយ ក៏នៅតែចូលចិត្ត ប្រកាន់ទិដ្ឋិ​អាក្រក់​នោះដដែល ហើយនិយាយប្រកែក តាមកំឡាំងថា ម្នាលអាវុសោទាំងឡាយ វិញ្ញាណនេះ រមែងស្ទុះទៅ អន្ទោលទៅមិនដាច់ មិនក្លាយទៅជាអ្វី​ដទៃឡើយ យ៉ាងណា ខ្ញុំបាន​ដឹង​ច្បាស់ នូវធម៌ដែល​ព្រះមានព្រះភាគ សំដែងហើយ ក៏យ៉ាងនោះដែរ ដូច្នេះមែន បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន កាលដែលយើងខ្ញុំព្រះអង្គ មិនអាចនឹងដោះ​សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត ឲ្យរួច​ចាក​ទិដ្ឋិអាក្រក់នេះបានហើយ ទើបយើងខ្ញុំ​ព្រះអង្គ យកសេចក្តីនេះ មកក្រាប​បង្គំ​ទូលព្រះមានព្រះភាគ។

[៨២] គ្រានោះ ព្រះមានព្រះភាគត្រាស់ហៅនូវភិក្ខុ១រូបមកថា ម្នាលភិក្ខុ ចូរអ្នក​មកអាយ ចូរអ្នក​ទៅហៅនូវសាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត តាមពាក្យនៃតថាគតថា ម្នាលអាវុសោ​សាតិ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ហៅលោក។ ភិក្ខុនោះ ទទួលព្រះពុទ្ធដីកា របស់​ព្រះមានព្រះភាគថា ករុណាព្រះអង្គ ដូច្នេះហើយ ក៏ចូល​ទៅរក​សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត លុះចូលទៅដល់ហើយ បាននិយាយ​ទៅនឹង​សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត ដូច្នេះថា ម្នាលអាវុសោ​សាតិ ព្រះសាស្តា​ត្រាស់ហៅលោក។ សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត ទទួលពាក្យ​ភិក្ខុនោះថា ករុណា​អាវុសោ ដូច្នេះហើយ ក៏ចូលទៅ​គាល់​ព្រះមានព្រះភាគ លុះចូលទៅដល់ហើយ ក៏​ក្រាបថ្វាយ​បង្គំ​ព្រះមានព្រះភាគ ហើយអង្គុយ​ក្នុងទីដ៏សមគួរ។ កាលបើ​សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត អង្គុយក្នុងទីដ៏សមគួរហើយ ព្រះមានព្រះភាគ ទ្រង់ត្រាស់សួរថា ម្នាលសាតិ បានឮថា អ្នក​មានទិដ្ឋិអាក្រក់កើតឡើង​យ៉ាងនេះថា វិញ្ញាណនេះរមែងស្ទុះទៅ អន្ទោលទៅមិនដាច់ មិន​ក្លាយទៅជាអ្វីដទៃឡើយ យ៉ាងណា ខ្ញុំបានដឹងច្បាស់ នូវធម៌ដែល​ព្រះមានព្រះភាគ សំដែង​ហើយ ក៏យ៉ាងនោះដែរ ដូច្នេះមែនឬ។ សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត ក្រាបទូល​ថា បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន វិញ្ញាណនេះ រមែងស្ទុះទៅ អន្ទោលទៅមិនដាច់ មិន​ក្លាយទៅ​ជា​របស់​ដទៃ​ឡើយ យ៉ាងណា ខ្ញុំព្រះអង្គ បានដឹងច្បាស់ នូវធម៌ដែល​ព្រះមានព្រះភាគ សំដែង​ហើយ ក៏យ៉ាងនោះដែរ ដូច្នេះមែន។ ព្រះអង្គត្រាស់សួរថា ម្នាលសាតិ វិញ្ញាណនោះ តើ​ដូចម្តេច។ សាតិភិក្ខុក្រាបបង្គំទូលថា បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន សភាវៈណា ដែលនិយាយបាន អាចទទួលអារម្មណ៍បាន បុគ្គលរមែង​សោយវិបាក នៃកម្មទាំង​ឡាយ​ល្អ និងអាក្រក់ ព្រោះសភាវៈ​នោះ សភាវៈនោះ (ហៅថា វិញ្ញាណ)។ ព្រះអង្គត្រាស់ថា ម្នាលមោឃបុរស អ្នកដឹងច្បាស់នូវធម៌ ដែលតថាគត​សំដែងហើយ យ៉ាងណា អំពី​សំណាក់​បុគ្គលណា ម្នាលមោឃបុរស ក្រែងតថាគត បានសំដែងហើយ ដោយអនេក​បរិយាយថា វិញ្ញាណ កើតឡើងព្រោះ​អាស្រ័យបច្ច័យ បើវៀរចាកបច្ច័យហើយ ការកើតឡើង​នៃ​វិញ្ញាណ ក៏មិនមានដូច្នោះទេឬ ម្នាលមោឃបុរស ហេតុដូចម្តេច ក៏បានជាអ្នក ពោលបង្កាច់​តថាគត ដោយគំនិត ដែលខ្លួនប្រកាន់ខុសវិញ អ្នកឈ្មោះថា គាស់រំលើង​ នូវ​ខ្លួនផង ឈ្មោះថា សោយនូវអកុសល​ ដ៏ច្រើនផង ម្នាលមោឃបុរស ព្រោះថា គំនិត​ដែល​ប្រកាន់ខុស របស់អ្នកនោះ នឹងប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីមិន​ជាប្រយោជន៍ ដើម្បីសេចក្តីទុក្ខ អស់​កាលយូរអង្វែង។

[៨៣] គ្រានោះឯង ព្រះមានព្រះភាគត្រាស់សួរភិក្ខុទាំងឡាយថា ម្នាលភិក្ខុ​ទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយ សំគាល់​សេចក្តីនោះ ថាដូចម្តេច សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត​នេះ ឈ្មោះថា ធ្វើឲ្យកក់ក្តៅ ក្នុងធម្មវិន័យនេះ បានឬទេ ពួកភិក្ខុក្រាបបង្គំទូលថា បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន ធ្វើដូចម្តេចនឹងបាន បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន ហេតុនោះ មិនមែន​ដូច្នោះទេ។ កាលដែល​ពួកភិក្ខុនិយាយយ៉ាងនេះហើយ សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត ក៏នៅស្ងៀម អៀនខ្មាស ឱនកចុះ សំយុងមុខចុះ អង្គុយ​សញ្ជប់សញ្ជឹង មិនមានប្រាជ្ញា។ គ្រានោះ ព្រះមានព្រះភាគ ទ្រង់ជ្រាបសាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត នៅស្ងៀម អៀនខ្មាស ឱនកចុះ សំយុង​មុខចុះ អង្គុយសញ្ជប់សញ្ជឹង មិនមានប្រាជ្ញាហើយ ទើបត្រាស់សួរសាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្ត​ថា ម្នាលមោឃបុរស អ្នកប្រាកដជានៅតែប្រកាន់ខ្ជាប់ ដោយទិដ្ឋិអាក្រក់ របស់ខ្លួន​នេះ តែម្យ៉ាង​ឬ តថាគត នឹងអាល​សាកសួរ​ពួកភិក្ខុ ដែល​នៅក្នុងទីនេះ។ លំដាប់នោះ ព្រះមាន​ព្រះភាគ ត្រាស់សួរពួកភិក្ខុថា ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្តនេះ ពោល​បង្កាច់​តថាគត ដោយគំនិត ដែល​ខ្លួនប្រកាន់ខុសផង ឈ្មោះថា គាស់រំលើង​នូវខ្លួនផង ឈ្មោះថា ទទួល​នូវ​អកុសល ដ៏​ច្រើនផង យ៉ាងណា ចំណែកអ្នកទាំងឡាយ នឹងយល់ច្បាស់​នូវធម៌ ដែល​តថាគត សំដែងហើយ យ៉ាងនោះដែរឬ។ ពួកភិក្ខុក្រាបបង្គំទូលថា បពិត្រព្រះអង្គ​ដ៏ចំរើន យើងខ្ញុំព្រះអង្គ មិនបានយល់ ដូច្នោះទេ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន ព្រោះថា ព្រះមានព្រះភាគ បានសំដែង​ប្រោសយើងខ្ញុំព្រះអង្គ ដោយអនេកបរិយាយថា វិញ្ញាណ​កើតឡើង ព្រោះអាស្រ័យ​បច្ច័យ បើវៀរបច្ច័យហើយ ការកើតឡើង នៃ​វិញ្ញាណ ក៏​មិនមាន។ ព្រះអង្គត្រាស់ថា ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ពាក្យ​អ្នកទាំងឡាយនោះ ត្រូវពិតហើយ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយ យល់ច្បាស់នូវធម៌ ដែលតថាគតសំដែង​ហើយ យ៉ាង​នេះ ជាការប្រពៃពិត ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ព្រោះតថាគត បានសំដែងហើយ ដោយអនេក​បរិយាយថា វិញ្ញាណកើតឡើង ព្រោះអាស្រ័យ​បច្ច័យ បើវៀរចាកបច្ច័យហើយ ការ​កើត​ឡើង​នៃវិញ្ញាណ ក៏មិនមាន បើដូច្នោះ សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្តនេះ ពិតជាពោលបង្កាច់​តថាគត ដោយគំនិត ដែលខ្លួន​ប្រកាន់ខុសផង ឈ្មោះថា គាស់រំលើង​នូវខ្លួនផង ឈ្មោះថា ទទួលនូវអកុសលដ៏ច្រើនផង ព្រោះថា ការប្រកាន់ខុស របស់មោឃបុរសនោះ នឹងប្រព្រឹត្ត​ទៅ ដើម្បីមិនជាប្រយោជន៍ ដើម្បី​សេចក្តីទុក្ខ អស់កាលយូរអង្វែង។

[៨៤] ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ វិញ្ញាណកើតឡើង ព្រោះអាស្រ័យ​បច្ច័យណាៗ ក៏ដល់​នូវ​កិរិយា ​រាប់តាម​បច្ច័យនោះៗ ដូចវិញ្ញាណកើតឡើង ព្រោះ​អាស្រ័យ​ភ្នែក និងរូប ដល់​នូវ​កិរិយា​រាប់ថា ចក្ខុវិញ្ញាណ (ការដឹង​ដោយសារភ្នែក) វិញ្ញាណកើតឡើង ព្រោះ​អាស្រ័យ​ត្រចៀក និងសំឡេង ដល់​នូវ​កិរិយា​រាប់ថា សោតវិញ្ញាណ (ការដឹង​ដោយសារត្រចៀក) វិញ្ញាណកើតឡើង ព្រោះ​អាស្រ័យ​ច្រមុះ និងក្លិន ដល់​នូវ​កិរិយា​រាប់ថា ឃានវិញ្ញាណ (ការដឹង​ដោយសារច្រមុះ) វិញ្ញាណកើតឡើង ព្រោះ​អាស្រ័យ​អណ្តាត និងរស ដល់​នូវ​កិរិយា​រាប់ថា ជីវ្ហាវិញ្ញាណ (ការដឹង​ដោយសារអណ្តាត) វិញ្ញាណកើតឡើង ព្រោះ​អាស្រ័យ​កាយ និងរបស់ដែលប៉ះនឹងកាយ ដល់​នូវ​កិរិយា​រាប់ថា កាយវិញ្ញាណ (ការដឹង​ដោយសារកាយ) វិញ្ញាណកើតឡើង ព្រោះ​អាស្រ័យ​ចិត្ត និងធម្មារម្មណ៍ ដល់​នូវ​កិរិយា​រាប់ថា មនោវិញ្ញាណ (ការដឹង​ដោយសារចិត្ត)។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ដូចជាភ្លើងឆេះ អាស្រ័យ​នឹងវត្ថុណាៗ ក៏ដល់​នូវ​កិរិយា​រាប់តាមវត្ថុនោះៗ ដូចជា ភ្លើងឆេះ​ ព្រោះ​អាស្រ័យ​ឧស ដល់​នូវ​កិរិយា​រាប់ថា ភ្លើងឧស ភ្លើងឆេះ​ ព្រោះ​អាស្រ័យ​ប្រឆេះ ឬប៉ុយ ដល់​នូវ​កិរិយា​រាប់ថា ភ្លើងប៉ុយ ភ្លើងឆេះ​ ព្រោះ​អាស្រ័យ​ស្មៅ ដល់​នូវ​កិរិយា​រាប់ថា ភ្លើងស្មៅ ភ្លើងឆេះ​ ព្រោះ​អាស្រ័យ​អាចម៍គោ ដល់​នូវ​កិរិយា​រាប់ថា ភ្លើងអាចម៍គោ ភ្លើងឆេះ​ ព្រោះ​អាស្រ័យ​អង្កាម ដល់​នូវ​កិរិយា​រាប់ថា ភ្លើងអង្កាម ភ្លើងឆេះ​ ព្រោះ​អាស្រ័យ​សម្រាម ដល់​នូវ​កិរិយា​រាប់ថា ភ្លើងសម្រាម យ៉ាងណាមិញ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ វិញ្ញាណកើតឡើង ព្រោះ​អាស្រ័យ​នឹងបច្ច័យណាៗ ក៏ដល់នូវកិរិយារាប់តាមបច្ច័យនោះៗ ដូចជាវិញ្ញាណ​កើតឡើង ព្រោះ​អាស្រ័យ​ភ្នែក និងរូប ដល់​នូវ​កិរិយា​រាប់ថា ចក្ខុវិញ្ញាណ វិញ្ញាណ​កើតឡើង ព្រោះ​អាស្រ័យត្រចៀក និងសំឡេង ដល់​នូវ​កិរិយា​រាប់ថា សោតវិញ្ញាណ វិញ្ញាណ​កើតឡើង ព្រោះ​អាស្រ័យ​ច្រមុះ និងក្លិន ដល់​នូវ​កិរិយា​រាប់ថា ឃានវិញ្ញាណ វិញ្ញាណ​កើតឡើង ព្រោះ​អាស្រ័យ​អណ្តាត និងរស ដល់​នូវ​កិរិយា​រាប់ថា ជិវ្ហាវិញ្ញាណ វិញ្ញាណ​កើតឡើង ព្រោះ​អាស្រ័យ​កាយ និងរបស់ ដែលប៉ះដោយកាយ ដល់​នូវ​កិរិយា​រាប់ថា កាយវិញ្ញាណ វិញ្ញាណ​កើតឡើង ព្រោះ​អាស្រ័យ​ចិត្ត និងធម្មារម្មណ៍ ដល់​នូវ​កិរិយា​រាប់ថា ជាមនោវិញ្ញាណ យ៉ាងនោះដែរ។

[៨៥] ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយ ឃើញនូវខន្ធ​បញ្ចកៈនេះ ដែលកើត​ឡើង​​ហើយឬទេ។ ពួកភិក្ខុក្រាបទូលថា ព្រះករុណាព្រះអង្គ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយឃើញថា ខន្ធបញ្ចកៈនោះ កើតឡើង​ ព្រោះតែអាហារ​ ដូច្នោះឬទេ។ ព្រះករុណាព្រះអង្គ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយឃើញថា ខន្ធបញ្ចកៈនោះ ដែលកើតឡើងហើយ រមែងរលត់ទៅវិញ ជាធម្មតា ព្រោះរលត់អាហារ​នោះ ដែរឬទេ។ ព្រះករុណាព្រះអង្គ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ វិចិកិច្ឆា តែងកើតឡើង ព្រោះ​សេចក្តីសង្ស័យ​ថា ខន្ធបញ្ចកៈនេះ កើតហើយ ឬមិនកើតទេ ដូច្នេះដែរឬទេ។ ព្រះករុណា​ព្រះអង្គ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ វិចិកិច្ឆាកើតឡើង ព្រោះ​សេចក្តីសង្ស័យ​ថា ខន្ធបញ្ចកៈ តែងកើតឡើយ ព្រោះអាហារ​នោះ ឬមិនមែនទេ ដូច្នេះដែរឬ។ ព្រះករុណា​ព្រះអង្គ។ វិចិកិច្ឆាកើតឡើង ព្រោះ​សេចក្តីសង្ស័យ​ថា ខន្ធបញ្ចកៈ ដែលកើតហើយ រលត់​ទៅវិញ​ជាធម្មតា ព្រោះតែរលត់អាហារនោះ ឬមិនមែន ដូច្នេះឬទេ។ ព្រះករុណា​ព្រះអង្គ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ កាលបុគ្គលឃើញច្បាស់ ដោយបញ្ញាដ៏ប្រពៃ តាមពិតថា ខន្ធបញ្ចកៈ​នេះ កើតហើយដូច្នេះ បុគ្គលនោះ ឈ្មោះថា លះបង់វិចិកិច្ឆាបានឬទេ។ ព្រះករុណា​ព្រះអង្គ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ កាលបុគ្គលឃើញច្បាស់ ដោយបញ្ញាដ៏ប្រពៃ តាមពិតថា ខន្ធបញ្ចកៈ កើតឡើង ព្រោះអាហារនោះដូច្នេះ បុគ្គលនោះ ឈ្មោះថា លះបង់​វិចិកិច្ឆា​បានឬទេ។ ព្រះករុណាព្រះអង្គ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ កាលបុគ្គល​ឃើញច្បាស់ ដោយ​បញ្ញា​ដ៏ប្រពៃ តាមពិតថា ខន្ធបញ្ចកៈ​ ដែលកើតហើយ រមែង​រលត់​ទៅវិញជាធម្មតា ព្រោះរលត់​អាហារនោះ ដូច្នេះ បុគ្គលនោះ ឈ្មោះថា លះបង់​វិចិកិច្ឆា​បាន​ឬទេ។ ព្រះករុណាព្រះអង្គ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយ មិនមានវិចិកិច្ឆា ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះថា ខន្ធបញ្ចកៈ​នេះ កើតហើយ ដូច្នេះឬ។ ព្រះករុណាព្រះអង្គ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយ មិនមានវិចិកិច្ឆា ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនោះថា ខន្ធបញ្ចកៈ​នោះ កើតឡើង ព្រោះអាហារ ដូច្នេះឬ។ ព្រះករុណាព្រះអង្គ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយ មិនមានវិចិកិច្ឆា ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះថា ខន្ធបញ្ចកៈ ដែលកើតឡើង រមែង​រលត់ទៅវិញជាធម្មតា ព្រោះរលត់អាហារនោះ ដូច្នេះឬ។ ព្រះករុណាព្រះអង្គ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយ យល់ត្រូវដោយបញ្ញាដ៏ប្រពៃ តាមសេចក្តីពិតថា ខន្ធបញ្ចកៈ​នេះ កើតហើយ ដូច្នេះឬ។ ព្រះករុណាព្រះអង្គ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយ យល់ឃើញត្រូវ ដោយបញ្ញាដ៏ល្អ តាមពិតថា ខន្ធបញ្ចកៈ​ កើតឡើង ព្រោះ​អាហារ ដូច្នេះឬ។ ព្រះករុណាព្រះអង្គ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយ យល់ឃើញត្រូវ ដោយប្រាជ្ញាដ៏ប្រពៃ តាមសេចក្តីពិតថា ខន្ធបញ្ចកៈ​ ដែលកើតហើយ រមែង​រលត់​ទៅវិញជាធម្មតា ព្រោះរលត់​អាហារនោះ ដូច្នេះឬ។ ព្រះករុណាព្រះអង្គ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ បើអ្នកទាំងឡាយ ជាប់ចំពាក់ រីករាយ កួចកាន់ រាប់អានទិដ្ឋិ³⁾ នេះថា បរិសុទ្ធយ៉ាងនេះ ផូរផង់យ៉ាងនេះ ដោយតណ្ហា និងទិដ្ឋិ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចុះអ្នកទាំងឡាយ យល់ច្បាស់ នូវធម៌​ មាន​ឧបមាដូចជាផែ ដែលតថាគតសំដែងហើយ ដើម្បីប្រយោជន៍ នឹងរើខ្លួនចេញ (ចាក​ឱឃៈទាំង៤) មិនមែនដើម្បី​ប្រយោជន៍​នឹងប្រកាន់ (ខន្ធបញ្ចកៈ) ខ្លះឬទេ។ បពិត្រ​ព្រះអង្គ​ដ៏ចំរើន មិនដូច្នោះទេ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ បើអ្នកទាំងឡាយ មិនជាប់​ចំពាក់ មិនរីករាយ មិនកួចកាន់ មិនរាប់អានទិដ្ឋិនេះថា បរិសុទ្ធយ៉ាងនេះ ផូរផង់យ៉ាងនេះ ដោយអំណាច​តណ្ហា និងទិដ្ឋិទេ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចុះអ្នកទាំងឡាយ យល់ច្បាស់ នូវ​ធម៌​ មាន​ឧបមាដូចជាផែ ដែលតថាគត សំដែងហើយ ដើម្បីនឹងរើខ្លួនចេញ (ចាក​ឱឃៈ​ទាំង​៤) មិនមែន​ប្រយោជន៍​ នឹងប្រកាន់ (ខន្ធបញ្ចកៈ) ខ្លះឬទេ។ ព្រះករុណាព្រះអង្គ។

[៨៦] ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អាហារដែលប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីតាំងនៅមាំ របស់​ពួកសត្វ​ដែលកើតហើយផង ប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីអនុគ្រោះ ​ដល់ពួកសត្វ ដែលកំពុង​កើតផង នេះ​មាន​៤ប្រការ។ អាហារទាំង​៤ប្រការ តើដូចម្តេច។ គឺ កវឡិង្ការាហារ ដែល​គ្រោតគ្រាត ឬល្អិតជាទី១ ផស្សាហារ ជាទី២ មនោសញ្ចេតនាហារ ជាទី៣ វិញ្ញាណាហារ ជាទី៤⁴⁾ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចុះអាហារ​ទាំង៤នេះ មានអ្វីជាហេតុ មានអ្វីនាំឲ្យកើត មានអ្វីជាកំណើត មានអ្វី​ជាដែន​កើត។ អាហារទាំង៤នេះ មានតណ្ហាជាហេតុ មានតណ្ហា​នាំឲ្យកើត មានតណ្ហាជា​កំណើត មានតណ្ហាជាដែនកើត។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ក៏តណ្ហានេះ មានអ្វីជាហេតុ មានអ្វី​នាំឲ្យកើត មានអ្វីជាកំណើត មានអ្វី​ជាដែន​កើត។ តណ្ហា មានវេទនាជាហេតុ មានវេទនា​នាំឲ្យកើត មានវេទនាជា​កំណើត មានវេទនាជាដែនកើត។ ម្នាលភិក្ខុ​ទាំងឡាយ ក៏វេទនានេះ មានអ្វីជាហេតុ មានអ្វីនាំឲ្យកើត មានអ្វីជាកំណើត មានអ្វី​ជាដែន​កើត។ វេទនា មានផស្សៈជាហេតុ មានផស្សៈ​នាំឲ្យកើត មានផស្សៈជា​កំណើត មាន​ផស្សៈ​ជា​ដែនកើត។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ក៏ផស្សៈនេះ មានអ្វីជាហេតុ មានអ្វី​នាំឲ្យកើត មាន​អ្វីជាកំណើត មានអ្វី​ជាដែន​កើត។ ផស្សៈ មានសឡាយតនៈជាហេតុ មានសឡាយតនៈ​នាំឲ្យកើត មានសឡាយតនៈជា​កំណើត មានសឡាយតនៈជាដែនកើត។ ម្នាលភិក្ខុ​ទាំងឡាយ ក៏សឡាយតនៈនេះ មានអ្វីជាហេតុ មានអ្វីនាំឲ្យកើត មានអ្វីជាកំណើត មានអ្វី​ជាដែន​កើត។ សឡាយតនៈ មាននាមរូបជាហេតុ មាននាមរូប​នាំឲ្យកើត មាននាមរូបជា​កំណើត មាននាមរូបជាដែនកើត។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ក៏នាមរូបនេះ មានអ្វីជាហេតុ មានអ្វីនាំឲ្យកើត មានអ្វីជាកំណើត មានអ្វី​ជាដែន​កើត។ នាមរូប មានវិញ្ញាណជាហេតុ មានវិញ្ញាណ​នាំឲ្យកើត មានវិញ្ញាណជា​កំណើត មានវិញ្ញាណជាដែនកើត។ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ក៏វិញ្ញាណនេះ មានអ្វីជាហេតុ មានអ្វីនាំឲ្យកើត មានអ្វីជាកំណើត មានអ្វី​ជាដែន​កើត។ វិញ្ញាណ មានសង្ខារជាហេតុ មានសង្ខារ​នាំឲ្យកើត មានសង្ខារជា​កំណើត មានសង្ខារជាដែនកើត។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ក៏សង្ខារទាំងឡាយនេះ មានអ្វីជាហេតុ មានអ្វីនាំឲ្យកើត មានអ្វីជាកំណើត មានអ្វី​ជាដែន​កើត។ សង្ខារទាំងឡាយ មានអវិជ្ជាជាហេតុ មានអវិជ្ជា​នាំឲ្យកើត មានអវិជ្ជាជា​កំណើត មានអវិជ្ជាជាដែនកើត។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ សង្ខារទាំងឡាយ កើតមាន ព្រោះអវិជ្ជាជាបច្ច័យ វិញ្ញាណ​កើតមាន ព្រោះសង្ខារជាបច្ច័យ នាមរូប​កើតមាន ព្រោះវិញ្ញាណជាបច្ច័យ សឡាយតនៈ​​កើតមាន ព្រោះនាមរូបជាបច្ច័យ ផស្សៈ​កើតមាន ព្រោះសឡាយតនៈជាបច្ច័យ វេទនា​កើតមាន ព្រោះផស្សៈជាបច្ច័យ តណ្ហា​កើតមាន ព្រោះវេទនាជាបច្ច័យ ឧបាទាន​កើតមាន ព្រោះតណ្ហាជាបច្ច័យ ភព​កើតមាន ព្រោះឧបាទានជាបច្ច័យ ជាតិ​កើតមាន ព្រោះភពជាបច្ច័យ សេចក្តីចាស់ស្លាប់ (កើតមាន) ​ព្រោះជាតិជាបច្ច័យ ការសោក ខ្សឹកខ្សួល លំបាកកាយ លំបាកចិត្ត និង​ការចង្អៀតចង្អល់ទាំងឡាយ ក៏កើតមានព្រម​ ឯ​កិរិយាកើតឡើងនៃកងទុក្ខទាំងអស់នេះ រមែង​មានយ៉ាងនេះ ដូច្នេះឯង។⁵⁾

[៨៧] ពាក្យថា ជរាមរណៈកើតមាន ព្រោះជាតិ​ជាបច្ច័យ ដូច្នេះនេះ តថាគតសំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចុះជរាមរណៈកើតមាន ព្រោះជាតិ​ជាបច្ច័យ មិនមាន​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនោះទេ ឬដោយ​ប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន ជរាមរណៈកើតមាន ព្រោះ​ជាតិ​ជាបច្ច័យមែន ទាំង​យើង​ខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់ឃើញ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា ជរាមរណៈ​កើតមាន ព្រោះជាតិជាបច្ច័យដែរ។ ពាក្យថា ជាតិកើតមាន ព្រោះភព​ជាបច្ច័យ ដូច្នេះនេះ តថាគត បានសំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចុះជាតិកើតមាន ព្រោះភព​ជាបច្ច័យ មិនមាន​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនោះទេ ឬដោយ​ប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន ជាតិកើតមាន ព្រោះភព​ជាបច្ច័យមែន ទាំង​យើង​ខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់ឃើញ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា ជាតិ​កើតមាន ព្រោះភពជាបច្ច័យដែរ។ ពាក្យថា ភព​កើតមាន ព្រោះឧបាទាន​ជាបច្ច័យ ដូច្នេះនេះ តថាគតសំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុទាំង​ឡាយ ចុះភពកើតមាន ព្រោះឧបាទាន​ជាបច្ច័យ មិនមាន​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនោះទេ ឬដោយ​ប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន ភពកើតមាន ព្រោះ​ឧបាទាន​ជាបច្ច័យមែន ទាំង​យើង​ខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់ឃើញ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា ភព​កើតមាន ព្រោះឧបាទានជាបច្ច័យដែរ។ ពាក្យថា ​ឧបាទាន​កើតមាន ព្រោះតណ្ហា​ជាបច្ច័យ ដូច្នេះនេះ តថាគតបានសំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុទាំង​ឡាយ ចុះឧបាទានកើតមាន ព្រោះតណ្ហា​ជាបច្ច័យ មិនមាន​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះទេ ឬដោយ​ប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន ឧបាទានកើតមាន ព្រោះ​តណ្ហា​ជាបច្ច័យមែន ទាំង​យើង​ខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់ឃើញ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនោះ យ៉ាងនេះថា ឧបាទាន​កើតមាន ព្រោះ​តណ្ហា​ជាបច្ច័យដែរ។ ពាក្យថា តណ្ហា​កើតមាន ព្រោះវេទនា​ជាបច្ច័យ ដូច្នេះនេះ តថាគត​សំដែង​​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុទាំង​ឡាយ ចុះតណ្ហាកើតមាន ព្រោះវេទនា​ជាបច្ច័យ មិនមាន​​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះទេ ឬដោយ​ប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន តណ្ហា​កើតមាន ព្រោះ​វេទនា​ជាបច្ច័យមែន ទាំង​យើង​ខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់ឃើញ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា តណ្ហា​កើតមាន ព្រោះវេទនាជាបច្ច័យដែរ។ ពាក្យថា វេទនា​កើតមាន ព្រោះផស្សៈ​ជាបច្ច័យ ដូច្នេះនេះ តថាគតសំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុទាំង​ឡាយ ចុះវេទនាកើតមាន ព្រោះផស្សៈ​ជាបច្ច័យ មិនមាន​ក្នុង​ខន្ធបញ្ចកៈ​នុ៎ះ​ទេ ឬដោយ​ប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន វេទនាកើតមាន ព្រោះ​ផស្សៈ​ជាបច្ច័យមែន ទាំង​យើង​ខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់ឃើញ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាង​នេះ​ថា វេទនា​កើតមាន ព្រោះផស្សៈជាបច្ច័យដែរ។ ពាក្យថា ផស្សៈ​កើតមាន ព្រោះសឡាយតនៈ​​ជាបច្ច័យ ដូច្នេះនេះ តថាគតសំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុទាំង​ឡាយ ចុះផស្សៈកើតមាន ព្រោះសឡាយតនៈ​ជាបច្ច័យ មិនមាន​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះទេ ឬដោយ​ប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន ផស្សៈកើតមាន ព្រោះ​សឡាយតនៈ​ជាបច្ច័យមែន ទាំង​យើង​ខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់ឃើញ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា ផស្សៈ​កើតមាន ព្រោះសឡាយតនៈជាបច្ច័យដែរ។ ពាក្យថា សឡាយតនៈ​កើតមាន ព្រោះនាមរូប​​ជាបច្ច័យ ដូច្នេះនេះ តថាគតសំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុទាំង​ឡាយ ចុះសឡាយតនៈកើតមាន ព្រោះនាមរូប​ជាបច្ច័យ មិនមាន​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះទេ ឬដោយ​ប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន សឡាយតនៈកើតមាន ព្រោះ​នាមរូប​ជាបច្ច័យមែន ទាំង​យើង​ខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់ឃើញ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា សឡាយតនៈ​កើតមាន ព្រោះនាមរូបជាបច្ច័យដែរ។ ពាក្យថា នាមរូប​កើតមាន ព្រោះវិញ្ញាណជាបច្ច័យ ដូច្នេះនេះ តថាគតបានសំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុទាំង​ឡាយ ចុះនាមរូបកើតមាន ព្រោះវិញ្ញាណ​ជាបច្ច័យ មិនមាន​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះទេ ឬដោយ​ប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន នាមរូបកើតមាន ព្រោះ​វិញ្ញាណ​ជាបច្ច័យមែន ទាំង​យើង​ខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់ឃើញ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា នាមរូប​កើតមាន ព្រោះវិញ្ញាណជាបច្ច័យដែរ។ ពាក្យថា វិញ្ញាណ​កើតមាន ព្រោះសង្ខារ​ជាបច្ច័យ ដូច្នេះនេះ តថាគតបានសំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុទាំង​ឡាយ ចុះវិញ្ញាណកើតមាន ព្រោះសង្ខារ​ជាបច្ច័យ មិនមាន​ក្នុង​ខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះទេ ឬដោយ​ប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន វិញ្ញាណកើតមាន ព្រោះ​សង្ខារជាបច្ច័យមែន ទាំង​យើង​ខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់ឃើញ​ក្នុង​ខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា វិញ្ញាណ​កើតមាន ព្រោះសង្ខារជាបច្ច័យដែរ។ ពាក្យថា សង្ខារ​កើតមាន ព្រោះអវិជ្ជា​ជាបច្ច័យ ដូច្នេះនេះ តថាគតសំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ចុះសង្ខារកើតមាន ព្រោះអិវជ្ជា​ជាបច្ច័យ មិនមាន​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះទេ ឬដោយ​ប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន សង្ខារកើតមាន ព្រោះ​អវិជ្ជា​ជាបច្ច័យ ដូច្នេះមែន ទាំង​យើង​ខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់ឃើញ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា សង្ខារ​កើតមាន ព្រោះអវិជ្ជាជាបច្ច័យដែរ។

[៨៨] ព្រះអង្គត្រាស់ថា ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ពាក្យនុ៎ះត្រូវល្អណាស់ហើយ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ពួកអ្នកក៏និយាយយ៉ាងនេះ តថាគត ក៏និយាយ​យ៉ាងនេះ ដូច្នេះដែរ កាលបើបច្ច័យ មានអវិជ្ជា​ជាដើមនេះកើតឡើងហើយ ផល មានសង្ខារជាដើមនេះ ក៏កើតឡើង ផល មានសង្ខារជាដើមនេះកើតឡើង ព្រោះកើតឡើងនៃបច្ច័យ មានអវិជ្ជាជាដើមនេះ ដ្បិតថា សង្ខារទាំងឡាយ កើតមាន ព្រោះតែអវិជ្ជាជាបច្ច័យ វិញ្ញាណកើតមាន ព្រោះសង្ខារ​ជាបច្ច័យ នាមរូបកើតមាន ព្រោះវិញ្ញាណជាបច្ច័យ សឡាយតនៈ​កើតមាន ព្រោះនាមរូបជាបច្ច័យ ផស្សៈកើតមាន ព្រោះសឡាយតនៈ​ជាបច្ច័យ វេទនាកើតមាន ព្រោះផស្សៈជាបច្ច័យ តណ្ហាកើតមាន ព្រោះវេទនាជាបច្ច័យ ឧបាទានកើតមាន ព្រោះ​តណ្ហាជាបច្ច័យ ភពកើតមាន ព្រោះឧបាទានជាបច្ច័យ ជាតិកើតមាន ព្រោះ​ភពជាបច្ច័យ សេចក្តីចាស់ ស្លាប់ សោក ខ្សឹកខ្សួល លំបាកកាយ លំបាកចិត្ត និងសេចក្តី​ចង្អៀតចង្អល់​ទាំង​ឡាយ ក៏កើតមាន ព្រោះជាតិ​ជាបច្ច័យ កិរិយាកើតឡើង នៃ​កងទុក្ខទាំងអស់នេះ រមែង​មានយ៉ាងនេះ ដូច្នេះឯង។ មួយទៀត សេចក្តីរលត់នៃសង្ខារ ព្រោះតែវិនាស​ និងរលត់​មិន​សល់​នៃអវិជ្ជា សេចក្តីរលត់​នៃវិញ្ញាណ ព្រោះរលត់សង្ខារ សេចក្តីរលត់ នៃនាមរូប ព្រោះរលត់វិញ្ញាណ សេចក្តីរលត់ នៃសឡាយតនៈ ព្រោះរលត់នាមរូប សេចក្តីរលត់នៃផស្សៈ ព្រោះរលត់សឡាយតនៈ សេចក្តីរលត់ នៃវេទនា ព្រោះរលត់ផស្សៈ សេចក្តីរលត់ នៃតណ្ហា ព្រោះរលត់វេទនា សេចក្តីរលត់នៃឧបាទាន ព្រោះរលត់តណ្ហា សេចក្តីរលត់នៃភព ព្រោះរលត់ឧបាទាន សេចក្តីរលត់នៃជាតិ ព្រោះរលត់ភព សេចក្តីចាស់ ស្លាប់ (រលត់) ព្រោះរលត់ជាតិ ​សោក ខ្សឹកខ្សួល លំបាកកាយ លំបាកចិត្ត និង​សេចក្តី​ចង្អៀតចង្អល់​ ក៏សឹងតែរលត់ទៅ សេចក្តីរលត់ នៃ​កងទុក្ខទាំងអស់នេះ រមែង​មាន​យ៉ាងនេះ ដូច្នេះឯង។⁶⁾

[៨៩] ពាក្យថា សេចក្តីរលត់នៃជរាមរណៈ ព្រោះរលត់​ជាតិដូច្នេះនេះ តថាគត សំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចុះសេចក្តី​រលត់ជរាមរណៈ ព្រោះរលត់ជាតិ មិនមានក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះទេ ឬដោយប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន សេចក្តី​រលត់​នៃ​ជរាមរណៈ ព្រោះរលត់ជាតិមែន ទាំងយើងខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់​ឃើញ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា សេចក្តីរលត់នៃជរាមរណៈ ព្រោះរលត់ជាតិ។ ពាក្យថា សេចក្តីរលត់នៃជាតិ ព្រោះរលត់ភព ដូច្នេះនេះ តថាគត សំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុ​ទាំងឡាយ ចុះសេចក្តី​រលត់នៃជាតិ ព្រោះរលត់ភព មិនមានក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះទេ ឬដោយប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន សេចក្តី​រលត់​នៃជាតិ ព្រោះរលត់ភពមែន ទាំងយើងខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់​ឃើញ ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា សេចក្តី​រលត់នៃជាតិ ព្រោះរលត់ភពដែរ។ ពាក្យថា សេចក្តីរលត់នៃភព ព្រោះរលត់ឧបាទាន ដូច្នេះនេះ តថាគត សំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុ​ទាំងឡាយ ចុះសេចក្តី​រលត់ភព ព្រោះរលត់ឧបាទាន មិនមានក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះទេ ឬដោយប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន សេចក្តី​រលត់ភព ព្រោះរលត់ឧបាទានមែន ទាំងយើងខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់​ឃើញ ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា សេចក្តី​រលត់ភព ព្រោះរលត់ឧបាទានដែរ។ ពាក្យថា សេចក្តីរលត់ឧបាទាន ព្រោះរលត់តណ្ហា ដូច្នេះនេះ តថាគត សំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុ​ទាំងឡាយ ចុះសេចក្តី​រលត់ឧបាទាន ព្រោះរលត់តណ្ហា មិនមានក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះទេ ឬដោយប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រ​ព្រះអង្គ​ដ៏ចំរើន សេចក្តី​រលត់ឧបាទាន ព្រោះរលត់តណ្ហាមែន ទាំងយើងខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មាន​សេចក្តី​យល់​ឃើញ ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា សេចក្តី​រលត់ឧបាទាន ព្រោះរលត់តណ្ហា​ដែរ។ ពាក្យថា សេចក្តីរលត់តណ្ហា ព្រោះរលត់វេទនា ដូច្នេះនេះ តថាគត សំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុ​ទាំងឡាយ ចុះសេចក្តី​រលត់តណ្ហា ព្រោះរលត់វេទនា មិនមានក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះទេ ឬដោយប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន សេចក្តី​រលត់តណ្ហា ព្រោះរលត់វេទនា ដូច្នេះមែន ទាំងយើងខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់​ឃើញ ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា សេចក្តី​រលត់តណ្ហា ព្រោះរលត់វេទនាដែរ។ ពាក្យថា សេចក្តីរលត់វេទនា ព្រោះរលត់ផស្សៈ ដូច្នេះនេះ តថាគត សំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុ​ទាំងឡាយ ចុះសេចក្តី​រលត់វេទនា ព្រោះរលត់ផស្សៈ មិនមានក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះទេ ឬដោយប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន សេចក្តី​រលត់វេទនា ព្រោះរលត់ផស្សៈ​មែន ទាំងយើងខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់​ឃើញ ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា សេចក្តី​រលត់វេទនា ព្រោះរលត់ផស្សៈដែរ។ ពាក្យថា សេចក្តីរលត់ផស្សៈ ព្រោះរលត់សឡាយតនៈ ដូច្នេះនេះ តថាគត សំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុ​ទាំងឡាយ ចុះសេចក្តី​រលត់ផស្សៈ ព្រោះរលត់សឡាយតនៈ មិនមានក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះទេ ឬដោយប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន សេចក្តី​រលត់ផស្សៈ ព្រោះរលត់សឡាយតនៈមែន ទាំងយើងខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់​ឃើញ ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា សេចក្តី​រលត់ផស្សៈ ព្រោះរលត់សឡាយតនៈដែរ។ ពាក្យថា សេចក្តីរលត់សឡាយតនៈ ព្រោះរលត់នាមរូប ដូច្នេះនេះ តថាគត សំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុ​ទាំងឡាយ ចុះសេចក្តី​រលត់សឡាយតនៈ ព្រោះរលត់នាមរូប មិនមានក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះទេ ឬដោយប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន សេចក្តី​រលត់​សឡាយតនៈ ព្រោះរលត់នាមរូបមែន ទាំងយើងខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់​ឃើញ ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា សេចក្តី​រលត់សឡាយតនៈ ព្រោះរលត់នាមរូប​ដែរ។ ពាក្យថា សេចក្តីរលត់នាមរូប ព្រោះរលត់វិញ្ញាណ ដូច្នេះនេះ តថាគត សំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុ​ទាំងឡាយ ចុះសេចក្តី​រលត់នាមរូប ព្រោះរលត់វិញ្ញាណ មិនមានក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះទេ ឬដោយប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន សេចក្តី​រលត់​នាមរូប ព្រោះរលត់វិញ្ញាណមែន ទាំងយើងខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់​ឃើញ ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា សេចក្តី​រលត់នាមរូប ព្រោះរលត់វិញ្ញាណដែរ។ ពាក្យថា សេចក្តីរលត់វិញ្ញាណ ព្រោះរលត់សង្ខារ ដូច្នេះនេះ តថាគត សំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុ​ទាំងឡាយ ចុះសេចក្តី​រលត់វិញ្ញាណ ព្រោះរលត់សង្ខារ មិនមានក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះទេ ឬដោយប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន សេចក្តី​រលត់វិញ្ញាណ ព្រោះរលត់សង្ខារ​មែន ទាំងយើងខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់​ឃើញ ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា សេចក្តី​រលត់វិញ្ញាណ ព្រោះរលត់សង្ខារដែរ។ ពាក្យថា សេចក្តីរលត់សង្ខារ ព្រោះរលត់​អវិជ្ជា ដូច្នេះនេះ តថាគត សំដែង​ហើយមែន ម្នាលភិក្ខុ​ទាំងឡាយ ចុះសេចក្តី​រលត់សង្ខារ ព្រោះរលត់អវិជ្ចា មិនមានក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះទេ ឬដោយប្រការដូចម្តេច។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន សេចក្តី​រលត់​សង្ខារ ព្រោះរលត់អវិជ្ជាមែន ទាំងយើងខ្ញុំព្រះអង្គ ក៏មានសេចក្តីយល់​ឃើញ ​ក្នុងខន្ធបញ្ចកៈនុ៎ះ យ៉ាងនេះថា សេចក្តី​រលត់សង្ខារ ព្រោះរលត់អវិជ្ជាដែរ។

[៩០] ព្រះអង្គត្រាស់ថា ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ពាក្យដែលអ្នកទាំងឡាយ​និយាយ​នុ៎ះ ត្រូវល្អណាស់ហើយ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយ ក៏និយាយយ៉ាងនេះ តថាគត ក៏និយាយ​យ៉ាងនេះ ដូច្នេះដែរ កាលបើបច្ច័យ មានអវិជ្ជា​ជាដើមនេះ មិនមានហើយ ផល មានសង្ខារជាដើមនេះ ក៏មិនមាន ផល មានសង្ខារជាដើមនេះ តែងរលត់ទៅ មិនសល់ ព្រោះ​រលត់នៃបច្ច័យ មានអវិជ្ជាជាដើមនេះ ដ្បិតថា សេចក្តីរលត់នៃ​សង្ខារ ព្រោះរលត់អវិជ្ជា សេចក្តីរលត់នៃវិញ្ញាណ ព្រោះរលត់សង្ខារ សេចក្តីរលត់នៃ​នាមរូប ព្រោះរលត់វិញ្ញាណ សេចក្តីរលត់នៃសឡាយតនៈ ព្រោះរលត់នាមរូប សេចក្តីរលត់នៃ​ផស្សៈ ព្រោះរលត់សឡាយតនៈ​ សេចក្តីរលត់នៃវេទនា ព្រោះរលត់ផស្សៈ សេចក្តីរលត់នៃ​តណ្ហា ព្រោះរលត់វេទនា សេចក្តីរលត់នៃឧបាទាន ព្រោះ​រលត់តណ្ហា សេចក្តីរលត់ភព ព្រោះរលត់ឧបាទាន សេចក្តីរលត់ជាតិ ព្រោះរលត់​ភព សេចក្តី​ចាស់ ស្លាប់ (រលត់) ព្រោះរលត់ជាតិ ការយំ សោក ខ្សឹកខ្សួល ការលំបាកកាយ ការលំបាកចិត្ត និងសេចក្តី​ចង្អៀតចង្អល់​ទាំង​ឡាយ ក៏សឹងតែ​រលត់ទៅ មិនសល់ សេចក្តីរលត់​នៃកងទុក្ខទាំងអស់នេះ រមែង​មានយ៉ាងនេះឯង។

[៩១] ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចុះកាលបើអ្នកទាំងឡាយ ដឹងយ៉ាងនេះ ឃើញយ៉ាង​នេះ​ហើយ នឹងស្រាវជ្រាវនូវខន្ធ ធាតុ អាយតនៈ ជាចំណែកខាងដើម គឺអតីតកាលថា ក្នុងកាលកន្លងទៅហើយ យើងធ្លាប់បាន​កើតឬហ្ន៎ ឬក្នុងកាលកន្លងទៅ យើង​មិនធ្លាប់​កើតទេ ក្នុងកាល​កន្លងទៅហើយ យើងបានកើតជាជាតិអ្វីហ្ន៎ ក្នុងកាលកន្លង​ទៅហើយ យើងបានកើតជាមនុស្ស មានទ្រង់ទ្រាយ​ដូចម្តេច ក្នុងកាលកន្លងទៅហើយ យើងកើត​ជា​ជាតិអ្វី បានជាអ្វី ដូច្នេះ បានដែរឬទេ។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន ដំណើរនោះ យើងខ្ញុំ​ព្រះអង្គ ស្រាវជ្រាវរកមិនឃើញទេ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចុះកាលបើអ្នក​ទាំង​ឡាយ ដឹងយ៉ាងនេះ ឃើញយ៉ាង​នេះ​ហើយ នឹងស្រាវជ្រាវរក ខន្ធ ធាតុ អាយតនៈ ជា​ចំណែក​ខាងមុខ គឺអនាគតកាលថា ក្នុងកាលជាអនាគត យើងនឹង​កើតឬហ្ន៎ ក្នុងកាលជាអនាគត យើង​មិនកើតទៀតទេ ក្នុងកាលជាអនាគត យើងនឹងកើតជាអ្វីហ្ន៎ ក្នុងកាលជាអនាគត យើងនឹងកើតជាមនុស្ស មានទ្រង់ទ្រាយ​ ដូចម្តេចហ្ន៎ ក្នុងកាលជាអនាគត យើងនឹងកើត​ជាជាតិអ្វី បានជាអ្វី ដូច្នេះ បានដែរឬទេ។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន ដំណើរនោះ យើងខ្ញុំ​ព្រះអង្គ ស្រាវជ្រាវរកមិនឃើញទេ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចុះបើអ្នកទាំងឡាយ ដឹង​យ៉ាង​នេះ ឃើញយ៉ាង​នេះ​ហើយ គប្បី​សង្ស័យ ចំពោះខន្ធ ធាតុ អាយតនៈ ជាចំណែកខាងក្នុង ប្រារព្ធ នូវកាល​ជាបច្ចុប្បន្ន ក្នុង​កាល​ឥឡូវនេះថា អាត្មាអញ កើតទៀត ឬមិនកើតទេ អាត្មាអញ កើតជាជាតិអ្វីហ្ន៎ អាត្មាអញ កើតជាមនុស្ស មានទ្រង់ទ្រាយ​ដូចម្តេច សត្វនេះ មកអំពីទីណា សត្វ​នោះ នឹងទៅកើត ក្នុងទីណាវិញ ដូច្នេះដែរឬទេ។ បពិត្រព្រះអង្គ​ដ៏ចំរើន ដំណើរនោះ យើងខ្ញុំ​ព្រះអង្គ មិនបានសង្ស័យ ដូច្នោះទេ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ កាលបើអ្នកទាំងឡាយ ដឹង​យ៉ាងនេះ ឃើញយ៉ាងនេះហើយ គប្បី​និយាយយ៉ាងនេះថា ព្រះសាស្តាជាគ្រូយើង យើង​ត្រូវនិយាយយ៉ាងនេះ ដោយសេចក្តីគោរព ចំពោះព្រះសាស្តា ដូច្នេះ ដែរឬទេ។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន ពាក្យនេះ យើងខ្ញុំព្រះអង្គ មិនដែល​និយាយទេ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ កាលបើអ្នកទាំងឡាយ ដឹង​យ៉ាងនេះ ឃើញយ៉ាង​នេះហើយ គប្បី​និយាយ យ៉ាងនេះថា សមណៈ គឺព្រះពុទ្ធ​ និយាយយ៉ាងនេះ ចំណែកយើងទាំងឡាយ ជាសមណៈដែរ មិនត្រូវ​និយាយយ៉ាងនេះ ដូច្នេះដែរឬទេ។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន ពាក្យនោះ យើងខ្ញុំព្រះអង្គ មិនដែល​និយាយទេ។ ម្នាលភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ កាលបើអ្នកទាំងឡាយ ដឹង​យ៉ាងនេះ ឃើញយ៉ាងនេះហើយ គប្បីឧទ្ទិស ចំពោះ​សាស្តា​ឯទៀត ដែរឬទេ។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន យើងខ្ញុំព្រះអង្គ មិនបានឧទ្ទិស​ទេ។ ម្នាលភិក្ខុ​ទាំងឡាយ កាលបើអ្នកទាំងឡាយ ដឹង​យ៉ាងនេះ ឃើញយ៉ាងនេះហើយ គប្បីប្រកាន់​ នូវ​វត្តសមាទាន សេចក្តីភ្ញាក់ផ្អើល​ ដោយទិដ្ឋិ និងទិដ្ឋិមង្គល សុតមង្គល មុតមង្គល ជារបស់​ពួក​តិត្ថិយសមណៈ និងព្រាហ្មណសមណៈ ជាច្រើនដែរឬទេ។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន យើងខ្ញុំព្រះអង្គ មិនបានប្រកាន់ទេ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ហេតុណាមួយ ដែលអ្នក​ទាំងឡាយ ស្គាល់ខ្លួនឯង ឃើញខ្លួនឯង ដឹងច្បាស់ខ្លួនឯង អ្នកទាំងឡាយ គប្បីនិយាយ​ហេតុនោះ ដែរឬទេ។ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចំរើន យើងខ្ញុំព្រះអង្គ និយាយដែរ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ពាក្យដែលអ្នកទាំងឡាយនិយាយនោះ ត្រូវល្អណាស់ហើយ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយ ដែលតថាគត នាំចូលទៅ (កាន់ព្រះនិព្វាន) ដោយធម៌ ​ដែលគួរឃើញច្បាស់ខ្លួនឯង ជាធម៌​មិនរង់ចាំកាល ជាធម៌មានអាការ ដូចជា​ហៅបុគ្គល​ មក​ចង្អុលប្រាប់ ជាធម៌ដែល​ព្រះអរិយបុគ្គល គប្បីបង្អោន​ចូលមកទុកក្នុងខ្លួន ជាធម៌ដែល​វិញ្ញូជនទាំងឡាយ គប្បីដឹងច្បាស់ ក្នុងចិត្ត​របស់ខ្លួន ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ធម៌នេះ ជាធម៌​គួរ​ឃើញច្បាស់ខ្លួនឯង ជាធម៌​មិនរង់ចាំកាល ជាធម៌​មានអាការដូចជាហៅ​បុគ្គល​មកប្រាប់ ជាធម៌ដែលព្រះអរិយបុគ្គល គប្បី​បង្អោនចូលមកទុកក្នុងខ្លួន ជាធម៌ដែល​វិញ្ញូ​ជន​ទាំងឡាយ គប្បីដឹងច្បាស់ ក្នុងចិត្ត​របស់ខ្លួន ហេតុដូច្នោះ បានជាតថាគត ពោល​សំដៅ​ត្រង់ហេតុ ដែលអ្នកទាំងឡាយ​ដឹងច្បាស់ ដោយខ្លួនឯងនោះ។

[៩២] ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ កិរិយាចុះចាប់បដិសន្ធិរបស់សត្វ ដែលកើត​ក្នុងផ្ទៃ ព្រោះ​ប្រជុំហេតុ៣ប្រការ។ ក្នុងសត្វលោកនេះ មាតាបិតាមកប្រជុំគ្នាហើយ តែមាតា​ជាស្រី​មិនមានរដូវផង សត្វដែលគួរកើត​ក្នុងផ្ទៃនោះ ក៏មិនមានប្រាកដ ក្នុងឱកាស​នោះផង កិរិយា​ចុះចាប់បដិសន្ធិរបស់សត្វ ដែលកើតក្នុងផ្ទៃ​ ក៏មិនទាន់​មាននៅឡើយ។ ក្នុងសត្វ​លោកនេះ មាតាបិតាមកប្រជុំគ្នាហើយផង មាតាជាស្រីមានរដូវផង តែសត្វ​ដែលគួរ​កើត ក៏មិនមាន​ប្រាកដ ក្នុងឱកាសនោះ កិរិយាចុះចាប់បដិសន្ធិ របស់សត្វ ដែលកើតក្នុងផ្ទៃ ក៏​មិនទាន់មាននៅឡើយ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ លុះតែកាលណា មាតាបិតាមកប្រជុំគ្នាផង មាតាជាស្រីមានរដូវផង សត្វដែលគួរកើត ក៏មានប្រាកដ ​ក្នុងឱកាសនោះផង លុះប្រជុំ​ហេតុទាំង៣ប្រការនេះឯង ទើបសត្វចុះចាប់បដិសន្ធិ ក្នុងផ្ទៃនៃមាតាបាន។ ម្នាលភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ មាតាពគភ៌នោះ ដោយផ្ទៃ អស់ខែ៩ ឬខែ១០ ដោយសេចក្តី​សង្ស័យ (ក្នុងជីវិត⁷⁾ ) ជាច្រើន ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ លុះកន្លងខែ៩ ឬខែ១០ទៅ មាតាក៏ប្រសូតគភ៌នោះ ដូចជាភារៈធ្ងន់ ដោយសេចក្តីសង្ស័យជាច្រើន កាលបើ​គភ៌ ដូច​ជាភារៈធ្ងន់នោះ ប្រសូតរួចហើយ ក៏ចិញ្ចឹមដោយឈាម (គឺទឹកដោះ) របស់ខ្លួន។

[៩៣] ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ទឹកដោះ​របស់មាតាណា ដែលតថាគតពោលហើយ ក្នុង​អរិយវិន័យ ទឹកដោះនុ៎ះ គឺឈាមហ្នឹងឯង។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ កុមារនោះឯង អាស្រ័យ​នូវការចំរើនធំឡើង អាស្រ័យនូវកិរិយាចាស់ នៃឥន្ទ្រិយទាំងឡាយ (គឺ​ចាស់ខែឆ្នាំ) ក៏លេង​នូវល្បែងទាំងឡាយ ជាមួយនឹងពួកកុមារ គឺលេងកូននង្គ័ល ហ៊ឹង ដាំដូង កង្ហារ វាល់ដីខ្សាច់ កូនរទេះ កូនធ្នូ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ កុមារនោះឯង អាស្រ័យនូវសេចក្តី​ចំរើនធំឡើង អាស្រ័យនូវ​កិរិយាចាស់ នៃឥន្ទ្រិយទាំងឡាយ ហើយក៏ឆ្អែតស្កប់ស្កល់ រីករាយ សប្បាយ ត្រេកត្រអាល ដោយកាមគុណទាំង៥ គឺរូប ដែលគប្បីស្គាល់ដោយភ្នែក ជាទីប្រាថ្នា ជាទីត្រេកអរ ជាទីពេញចិត្ត មានសភាព​គួរស្រឡាញ់ ប្រកបដោយកាម គួរ​ឲ្យ​កើតតម្រេក និងគួរឲ្យស្រឡាញ់ សំឡេង​ដែលគប្បី​ដឹងដោយត្រចៀក… ក្លិន​ដែលគប្បី​ដឹងដោយច្រមុះ… រសដែលគប្បី​ដឹងដោយអណ្តាត… ផោដ្ឋព្វៈដែលគប្បី​ដឹងដោយ​កាយ ជាទីប្រាថ្នា ជាទីត្រេកអរ ជាទីពេញចិត្ត មានសភាពគួរស្រឡាញ់ ប្រកបដោយ​កាម គួរ​ឲ្យ​កើតតម្រេក និងគួរឲ្យស្រឡាញ់។ កុមារនោះ ឃើញរូបដោយ​ភ្នែក ក៏កើតតម្រេក​ក្នុងរូប ដែល​គួរ​ស្រឡាញ់ កើតបដិបក្ខ ក្នុងរូបដែល​គួរស្អប់ មានសតិក្នុងកាយ មិនបានតាំងមាំ មានចិត្តរំភើប (ចិត្តជាអកុសល)ផង ធម៌ទាំងឡាយ ជាអកុសលដ៏លាមក របស់កុមារ​នោះ រមែងរលត់ទៅមិនសល់ ក្នុងផលសមាបត្តិណា ក៏មិនបានដឹងច្បាស់ នូវផល​សមាបត្តិ គឺ​ចេតោវិមុត្តិ បញ្ញាវិមុត្តិនោះ តាមសេចក្តីពិតផង។ កុមារនោះ ដល់ព្រមដោយតម្រេក និង​សេចក្តីក្រេវក្រោធ យ៉ាងនេះហើយ រមែងសោយ នូវ​វេទនាណាមួយ ជាសុខ ឬទុក្ខ ឬមិនទុក្ខ​មិនសុខ។ កុមារនោះ តែងត្រេកអរ និយាយសរសើរ ប្រកាន់វេទនានោះ (ដោយ​អំណាចតណ្ហា)។ កាលបើកុមារនោះ ត្រេកអរ និយាយសរសើរ ប្រកាន់វេទនានោះហើយ ក៏កើតទៅជាតម្រេក កាលបើតម្រេក ក្នុងវេទនាទាំងឡាយមានហើយ ឧបាទានក៏កើត​ឡើងដល់កុមារនោះ ព្រោះតម្រេកនោះ ភពកើតមាន ព្រោះឧបាទានជាបច្ច័យ ជាតិកើត​មាន ព្រោះភពជាបច្ច័យ សេចក្តីចាស់ស្លាប់កើត​មាន ព្រោះជាតិជាបច្ច័យ ការសោកខ្សឹក​ខ្សួល លំបាកកាយ លំបាកចិត្ត និងសេចក្តីចង្អៀតចង្អល់ ក៏កើត​មានព្រម កិរិយា​កើតឡើង នៃកងទុក្ខទាំងអស់នេះ រមែងមានដោយហេតុ យ៉ាងនេះឯង។ កុមារនោះ ឮសំឡេង​ដោយ​ត្រចៀក… ធុំក្លិនដោយច្រមុះ… ទទួលរសដោយអណ្តាត… ពាល់ត្រូវ​នូវផោដ្ឋព្វៈ​ដោយកាយ… ដឹងច្បាស់នូវធម្មារម្មណ៍ដោយចិត្តហើយ ក៏កើតតម្រេក​ក្នុងធម្មារម្មណ៍ ដែល​គួរស្រឡាញ់ កើតបដិឃៈ ក្នុងធម្មារម្មណ៍ ដែលគួរ​ស្អប់ផង សតិ​ក្នុងកាយមិនតាំង​ខ្ជាប់ មានចិត្តជាអកុសលផង ធម៌ទាំងឡាយ ជាអកុសលដ៏លាមក របស់កុមារនោះ រមែង​រលត់ទៅមិនសល់ ក្នុងផលសមាបត្តិណា ក៏មិនបានដឹងច្បាស់ នូវ​ផលសមាបត្តិ គឺ​ចេតោវិមុត្តិ បញ្ញាវិមុត្តិនេះ តាមសេចក្តីពិតផង។ កុមារនោះ ដល់ព្រម​ដោយតម្រេក និង​សេចក្តីក្រេវក្រោធ យ៉ាងនេះហើយ រមែងទទួលនូវ​វេទនាណាមួយ ជាសុខ ឬជាទុក្ខ ឬ​មិនទុក្ខមិនសុខ។ កុមារនោះ តែងត្រេកអរ និយាយសរសើរ​ប្រកាន់​វេទនា​នោះ។ កាល​កុមារនោះ ត្រេកអរនិយាយសរសើរ ប្រកាន់វេទនានោះហើយ តម្រេកក៏កើតឡើង កាលបើតម្រេក ក្នុងវេទនាទាំងឡាយ មានហើយ ឧបាទានក៏កើត​ឡើង ដល់កុមារ​នោះ ព្រោះតម្រេកនោះ ភពកើតមាន ព្រោះឧបាទាន ជាបច្ច័យ ជាតិកើតមាន ព្រោះភព​ជាបច្ច័យ សេចក្តីចាស់ ស្លាប់ (កើតមាន) ព្រោះជាតិជាបច្ច័យ ការសោក ការខ្សឹកខ្សួល ការលំបាកកាយ ការលំបាកចិត្ត និងសេចក្តីចង្អៀតចង្អល់​ចិត្តទាំងឡាយ ក៏កើតព្រម កិរិយាកើតឡើងនៃកងទុក្ខទាំងអស់នេះ រមែង​មានដោយប្រការដូច្នេះឯង។

[៩៤] ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ព្រះតថាគតអរហន្តសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់បរិបូណ៌ដោយ​វិជ្ជា និងចរណៈ មានដំណើរល្អទៅកាន់ព្រះនិព្វាន ជ្រាបច្បាស់នូវត្រៃលោក ជាបុគ្គលប្រសើរ​បំផុត ជាសារថីទូន្មាននូវបុរស ជាគ្រូនៃពួកទេវតា និងមនុស្ស ទ្រង់ត្រាស់ដឹងនូវចតុរារិយ​សច្ចធម៌ លែងត្រឡប់មកកាន់ត្រៃភពហើយ ព្រះអង្គកើតឡើងក្នុងលោកនេះ ទ្រង់ធ្វើឲ្យ​ជាក់ច្បាស់ ដោយប្រាជ្ញាចំពោះ​ព្រះអង្គ នូវលោកនេះ ព្រមទាំងទេវលោក មារលោក ព្រហ្មលោក នូវពួកសត្វ ព្រមទាំងសមណៈ និងព្រាហ្មណ៍ ព្រមទាំងមនុស្សជាសម្មតិទេព និងមនុស្សដ៏សេស ហើយប្រកាស ព្រះអង្គសំដែងធម៌ មានលំអបទដើម មានលំអ​បទ​កណ្តាល និងបទចុង ប្រកាសនូវព្រហ្មចរិយៈ ព្រមទាំងអត្ថ និងព្យញ្ជនៈ ដ៏បរិសុទ្ធ បរិបូណ៌គ្រប់ទាំងអស់។ គហបតីក្តី កូនរបស់គហបតីក្តី មហាជនដែលកើតខាងក្រោយ ក្នុងត្រកូលណាមួយក្តី រមែងស្តាប់ធម៌នោះ។ លុះគហបតីជាដើមនោះ ស្តាប់ធម៌​នោះហើយ ក៏បាននូវសទ្ធា (សេចក្តីជឿ) ក្នុងតថាគត។ លុះគហបតីជាដើមនោះ ប្រកប​ដោយការបាននូវ​សទ្ធានោះហើយ ក៏ពិចារណាដូច្នេះថា ឃរាវាសចង្អៀតចង្អល់ណាស់ ជាផ្លូវហូរមកនៃធូលី គឺកិលេស ឯបព្វជ្ជាមានពេលឱកាសច្រើន កាលបើអាត្មាអញ នៅ​គ្រប់គ្រងផ្ទះនេះ មិនងាយនឹងប្រព្រឹត្តព្រហ្មចរិយធម៌ ឲ្យបរិបូណ៌ដោយចំណែកមួយ ឲ្យ​បរិសុទ្ធដោយចំណែកមួយ ឲ្យស្អាតដូចជាស័ង្ខ ដែលគេខាត់បានឡើយ បើដូច្នោះ មានតែ​អាត្មាអញ កោរសក់ពុកមាត់ពុកចង្កា ស្លៀកសំពត់កាសាយៈ ចេញចាកផ្ទះ ចូលទៅកាន់​ផ្នួស។ លុះចំណែរមកខាងក្រោយ គហបតីជាដើមនោះ លះបង់នូវគំនរភោគសម្ប័ទ​តិចក្តី លះបង់នូវគំនរភោគសម្ប័ទច្រើនក្តី លះបង់នូវញាតិវង្សតិចក្តី លះបង់នូវញាតិ​វង្ស​ច្រើនក្តី ហើយកោរសក់ពុកមាត់ ពុកចង្កា ស្លៀកសំពត់កាសាយៈ ចេញចាកផ្ទះ ចូលទៅកាន់​ផ្នួស។

[៩៥] កាលគហបតីជាដើមនោះ បួសយ៉ាងនេះហើយ ក៏បរិបូណ៌ដោយសិក្ខា​ និងសាជីវៈ សម្រាប់ភិក្ខុទាំងឡាយ លះបង់នូវ​បាណាតិបាត ជាអ្នកវៀរស្រឡះចាក​បាណាតិបាត មានអាជ្ញាដាក់ចុះ មានសស្ត្រាវុធដាក់ចុះ ជាអ្នកមានសេចក្តីខ្មាស មាន​សេចក្តីអាណិតអាសូរ អនុគ្រោះ​ដោយប្រយោជន៍ ចំពោះពួកសត្វ ដែល​មានជីវិតទាំង​អស់។ ជាអ្នកលះបង់នូវអទិន្នាទាន វៀរស្រឡះ​ចាកអទិន្នាទាន កាន់យកតែវត្ថុដែលគេ​ឲ្យ ប្រាថ្នាតែ​របស់ដែលគេឲ្យ មិនជាចោរ ជាអ្នកមានខ្លួនស្អាត។ ជាអ្នកលះបង់នូវ​អព្រហ្ម​ចរិយៈ (ធម៌មិនប្រសើរ) ប្រព្រឹត្តតែធម៌ដ៏ប្រសើរ វៀរឆ្ងាយ វៀរស្រឡះ ចាកមេថុន ដែល​ជាធម៌របស់អ្នកស្រុក។ ជាអ្នកលះបង់នូវមុសាវាទ វៀរស្រឡះចាកមុសាវាទ ជាអ្នកពោល​ពាក្យពិត តនូវពាក្យពិត ពោលតែ​ពាក្យទៀងទាត់ និងពាក្យដែលគួរឲ្យជឿ ជាអ្នកមិន​ពោល​បំភ្លាត់សត្វលោក។ ជាអ្នកលះបង់នូវ​បិសុណវាចា វៀរស្រឡះចាកបិសុណវាចា គឺ​ឮពាក្យអំពីសំណាក់ជននេះ ហើយមិនប្រាប់ជនឯណោះ ដើម្បីបំបែក​ជនទាំងពីរនេះ​ឡើយ ឬឮពាក្យអំពីសំណាក់ជនឯណោះហើយ មិនប្រាប់ដល់ជននេះ ដើម្បីបំបែក​ពួក​ជនឯណោះឡើយ ជាអ្នកសង្រួបសង្រួមពួកជន ដែលបែកគ្នាហើយផង ជាអ្នកបន្ថែម​កំឡាំងឲ្យពួកជន ដែលព្រមព្រៀងគ្នាស្រាប់ហើយផង ជាអ្នកត្រេកអរក្នុងសេចក្តី​ព្រមព្រៀង ពេញចិត្តក្នុងសេចក្តី​ព្រមព្រៀង រីករាយ ក្នុងសេចក្តីព្រមព្រៀង ពោល​តែ​វាចា ដែលធ្វើឲ្យកើតសេចក្តី​ព្រមព្រៀង។ ជាអ្នកលះបង់ នូវផរុសវាចា វៀរស្រឡះ​ចាកផរុសវាចា បើវាចាណាឥតទោស សុខដល់ត្រចៀក គួរឲ្យស្រឡាញ់ គួរឲ្យតំកល់​ទុក​ក្នុងហឫទ័យ ជាវាចាអ្នកក្រុង ជាទីត្រេកអរដល់ជនច្រើន ជាទីពេញចិត្តដល់ជនច្រើន ជាអ្នក​ពោលតែវាចាមានសភាពដូច្នោះ។ ជាអ្នកលះបង់នូវ​សម្ផប្បលាបៈ វៀរស្រឡះ​ចាក​សម្ផប្បលាបៈ ជាអ្នកនិយាយតាមកាលគួរ និយាយពាក្យមែន និយាយពាក្យមាន​ប្រយោជន៍​ និយាយធម៌ និយាយវិន័យ និយាយវាចា ដែលគួរឲ្យអ្នកផង​យកទុកក្នុង​ហឫទ័យ ជាពាក្យប្រកបដោយទីអាងតាមកាល ជាវាចាមានទីបំផុត និងប្រកប​ដោយ​ប្រយោជន៍។ ជាអ្នកវៀរស្រឡះ​ចាកកិរិយា​ផ្តិលផ្តាច់ នូវពីជគាម និងភូតគាម។ ជាអ្នក​បរិភោគភត្តតែ១ពេល ជាអ្នកវៀរចាកការបរិភោគ ក្នុងវេលាយប់ វៀរស្រឡះ​ចាក​កិរិយា​បរិភោគ ក្នុងវេលាវិកាល។ ជាអ្នកវៀរស្រឡះចាកការរាំច្រៀង ប្រគំទាំងមើលនូវ​ល្បែង ដែល​ជាសត្រូវដល់កុសលធម៌។ ជាអ្នកវៀរស្រឡះ ចាកហេតុជាទីតាំងនៃកិរិយាទ្រទ្រង់ ប្រដាប់តាក់តែង ស្អិតស្អាង (រាងកាយ) ដោយ​ផ្កាកម្រង គ្រឿងក្រអូប និងគ្រឿង​លាប​ផ្សេងៗ។ ជាអ្នកវៀរស្រឡះ​ចាកអាសនៈខ្ពស់ និងអាសនៈដ៏ប្រសើរ។ ជាអ្នកវៀរស្រឡះ ចាកកិរិយាទទួលនូវប្រាក់ និងមាស ជាអ្នកវៀរស្រឡះ​ចាកកិរិយាទទួល​នូវធញ្ញជាតិ​ឆៅ។ ជាអ្នកវៀរស្រឡះ ចាកកិរិយាទទួលនូវសាច់ឆៅ។ ជាអ្នកវៀរស្រឡះចាកកិរិយាទទួល​នូវស្រី និងក្មេងស្រី។ ជាអ្នកវៀរស្រឡះ ចាកកិរិយាទទួល​នូវខ្ញុំស្រី និងខ្ញុំប្រុស។ ជាអ្នក​វៀរ​ស្រឡះចាកកិរិយាទទួល​នូវស្រែ និងចំការ។ ជាអ្នកវៀរស្រឡះចាកកិរិយា​ទទួល​នូវពពែ​ និងចៀម។ ជាអ្នកវៀរស្រឡះ ចាកកិរិយាទទួលនូវ​មាន់ និងជ្រូក។ ជាអ្នកវៀរស្រឡះ ចាក​កិរិយាទទួល​នូវដំរី គោ សេះ និងលា។ ជាអ្នកវៀរស្រឡះចាកកិរិយា​ប្រកប​ក្នុងកិច្ច​ជាទូត​នាំដំណឹងទៅមក។ ជាអ្នកវៀរស្រឡះ​ចាកការលក់ដូរ។ ជាអ្នកវៀរស្រឡះ ចាកការ​បំបាត់​ដោយជញ្ជីង ទាំងបន្លំភាជន៍ ដែល​មិនមែន​មាស ថាជាមាស និងបំបាត់ដោយរង្វាស់ និងរង្វាល់។ ជាអ្នកវៀរស្រឡះចាកកិរិយាបង្កាច់ បោកប្រាស និងប្រកប​ក្នុងការបន្លំ ដោយ​របស់ក្លែង។ ជាអ្នកវៀរស្រឡះចាកកិរិយាកាត់នូវអវយវៈ សម្លាប់ចាប់ចង ធ្វើឲ្យវង្វេងផ្លូវ ប្លន់ធំ កំហែងយកទ្រព្យ។ ភិក្ខុនោះជាអ្នកសន្តោស ដោយចីវរ ជាគ្រឿងរក្សាកាយ ដោយ​បិណ្ឌបាត ជាគ្រឿង​រក្សាផ្ទៃ បើដើរចេញទៅទីណាៗ ក៏កាន់យក (បរិក្ខារទាំងអស់) ដើរចេញ​ទៅ។ ដូចជាសត្វស្លាប ដែលហើរទៅទីណាៗ ក៏ហើរទៅល្មមតែកំឡាំងស្លាប​វា យ៉ាងណាមិញ ភិក្ខុជាអ្នកសន្តោសដោយចីវរ ជាគ្រឿង​រក្សាកាយ ដោយ​បិណ្ឌបាត ជាគ្រឿង​រក្សាផ្ទៃ បើដើរចេញទៅទីណាៗ ក៏កាន់យក (បរិក្ខារទាំងអស់) ដើរទៅ​ដូច្នោះដែរ។ ភិក្ខុនោះប្រកបដោយសីលក្ខន្ធដ៏ប្រសើរនេះ ហើយទទួលចំពោះ​នូវសុខ​ ដែល​មិនប្រកបដោយ​ទោសក្នុងសន្តាន។ ភិក្ខុនោះឃើញរូបដោយភ្នែកហើយ ក៏​មិនកួច​កាន់នូវនិមិត្ត មិនកួចកាន់នូវអនុព្យញ្ជនៈឡើយ (មួយទៀត) ធម៌ទាំងឡាយ ជាអកុសល​ដ៏​លាមក គឺអភិជ្ឈា និងទោមនស្ស រមែង​ជាប់តាម​នូវភិក្ខុ ព្រោះ​ហេតុមិនសង្រួមឥន្ទ្រិយ គឺចក្ខុណា ភិក្ខុនោះក៏ប្រតិបត្តិ ដើម្បីសង្រួម​ឥន្ទ្រិយ គឺចក្ខុនោះ រក្សានូវឥន្ទ្រិយគឺចក្ខុ ដល់​នូវសេចក្តី​សង្រួមក្នុងឥន្ទ្រិយគឺចក្ខុ។ ភិក្ខុនោះឮសំឡេងដោយត្រចៀក… ធុំក្លិនដោយ​ច្រមុះ… ទទួលរសដោយអណ្តាត… ពាល់ត្រូវផោដ្ឋព្វៈដោយកាយ… ដឹងច្បាស់នូវ​ធម្មារម្មណ៍​ដោយចិត្ត ហើយក៏មិនកួចកាន់នូវនិមិត្ត មិនកួចកាន់ នូវអនុព្យញ្ជនៈឡើយ (មួយទៀត) ធម៌ទាំងឡាយ ជាអកុសលដ៏លាមក គឺអភិជ្ឈា​ និងទោមនស្ស រមែង​ជាប់​តាមនូវភិក្ខុ ព្រោះហេតុមិនសង្រួម​ឥន្ទ្រិយ គឺចិត្តណា ភិក្ខុនោះប្រតិបត្តិ ដើម្បីសង្រួម​នូវ​ឥន្ទ្រិយ គឺចិត្តនោះ រក្សានូវឥន្ទ្រិយគឺចិត្ត ដល់នូវសេចក្តីសង្រួម ក្នុង​ឥន្ទ្រិយគឺចិត្ត។ ភិក្ខុនោះ ប្រកបដោយឥន្ទ្រិយសំវរៈ ដ៏ប្រសើរនេះ ក៏ទទួលចំពោះ​នូវសេចក្តី​សុខ ដែល​មិនច្រឡំដោយកិលេសក្នុងសន្តាន។ ភិក្ខុនោះធ្វើនូវសេចក្តី​ដឹងខ្លួន ក្នុងការឈានទៅមុខ និងការឈានថយក្រោយ ជាអ្នកធ្វើនូវសេចក្តីដឹងខ្លួន ក្នុងកិរិយាក្រឡេកមើលទៅមុខ និង​ក្រឡេកមើល​មកខាងក្រោយ ជាអ្នកធ្វើនូវសេចក្តី​ដឹងខ្លួន ក្នុងកិរិយា​បត់អវយវៈ និងលាត​នូវអវយវៈ ជាអ្នកធ្វើ​នូវសេចក្តី​ដឹងខ្លួន ក្នុងកិរិយាទ្រទ្រង់សង្ឃាដិ បាត្រ ចីវរ ជាអ្នកធ្វើ​សេចក្តី​ដឹងខ្លួន ក្នុងការស៊ី ផឹក ទំពា ទទួលរស ជាអ្នកធ្វើនូវ​សេចក្តី​ដឹងខ្លួន ក្នុង​កិរិយា​បន្ទោ​បង់​​ឧច្ចារៈ និងបស្សាវៈ ជាអ្នកធ្វើនូវ​សេចក្តីដឹងខ្លួន ក្នុងកិរិយាដើរ ឈរ អង្គុយ ដេកលក់ ភ្ញាក់ឡើងវិញ និយាយ ស្ងៀម។

[៩៦] ភិក្ខុនោះ ប្រកបដោយ​សីលក្ខន្ធដ៏ប្រសើរនេះផង ប្រកបដោយ​ឥន្ទ្រិយសំវរៈ ដ៏​ប្រសើរនេះផង ប្រកបដោយសតិ និងសម្បជញ្ញៈដ៏ប្រសើរនេះផង ហើយចូលចិត្ត​សេនាសនៈស្ងាត់ គឺព្រៃ ម្លប់ឈើ ភ្នំ ញក ឬច្រកភ្នំ គុហាក្នុងភ្នំ ព្រៃស្មសាន ព្រៃធំ ទីវាល និង​គំនរចម្បើង។ ភិក្ខុនោះ ត្រឡប់មកអំពីបិណ្ឌបាតវិញ វេលាក្រោយភត្ត ក៏អង្គុយ​ពែនភ្នែន តម្រង់កាយឲ្យត្រង់ តាំងស្មារតីឆ្ពោះមុខទៅរកកម្មដ្ឋាន។ ភិក្ខុនោះ លះបង់នូវ​អភិជ្ឈា ក្នុងលោកចេញ មានចិត្តប្រាសចាកអភិជ្ឈា ជម្រះចិត្តចាកអភិជ្ឈា។ លះបង់នូវ​ព្យាបាទ និងសេចក្តីប្រទូស្តចេញ មានចិត្ត​មិនព្យាបាទ អនុគ្រោះដោយប្រយោជន៍ ចំពោះ​ពួកសត្វមានជីវិតទាំងអស់ ជម្រះចិត្តចាកព្យាបាទ និងសេចក្តីប្រទូស្ត។ លះបង់​នូវថីនមិទ្ធៈចេញ ជាអ្នកប្រាសចាកថីនមិទ្ធៈ បាននូវអលោកសញ្ញា គឺសេចក្តីភ្លឺស្វាង មានសតិ និងសម្បជញ្ញៈ ជម្រះចិត្តចាកថីនមិទ្ធៈ។ លះបង់នូវ​ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចៈចេញ ជាអ្នក​មានចិត្តមិនរាយមាយ មានចិត្តស្ងប់រម្ងាប់ក្នុងសន្តាន ជម្រះ​ចិត្តចាកឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចៈ។ លះបង់​នូវវិចិកិច្ឆា ជាអ្នកឆ្លងចាកសេចក្តីសង្ស័យ មិនងឿងឆ្ងល់ក្នុងធម៌ទាំងឡាយជាកុសល ជម្រះ​ចិត្តចាក​វិចិកិច្ឆា។

[៩៧] ភិក្ខុនោះ លុះលះបង់នូវនីវរណធម៌ទាំង៥ប្រការនេះ ដែលជាឧបក្កិលេស​របស់ចិត្ត ដែលជាធម្មជាតធ្វើបញ្ញាឲ្យថយកំឡាំង ហើយស្ងប់ស្ងាត់ ចាកកាមទាំងឡាយ ស្ងាត់ចាកអកុសលធម៌ទាំងឡាយ ហើយក៏ចូលកាន់បឋមជ្ឈាន ដែលមានវិតក្កៈ វិចារៈ មានបីតិ និងសុខៈ ដែលកើតមកអំពីវិវេក។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ មួយទៀត ភិក្ខុព្រោះ​រម្ងាប់​នូវវិតក្កៈ និងវិចារៈបាន ក៏ចូលកាន់ទុតិយជ្ឈាន ជាទីផូរផង់ ប្រព្រឹត្តទៅខាង​ក្នុង ញុំាងសមាធិចិត្តឲ្យកើត ឥតមានវិតក្កៈ និងវិចារៈទេ មានតែបីតិ និងសុខៈ ដែល​កើតអំពី​សមាធិ។បេ។ ចូលកាន់​តតិយជ្ឈាន… ចូលកាន់ចតុត្ថជ្ឈាន សម្រេចសម្រាន្តឥរិយាបថ។

[៩៨] ភិក្ខុនោះឃើញរូបដោយភ្នែក ហើយមិនត្រេកអរ នឹងរូបដែលគួរស្រឡាញ់ មិនមានបដិឃៈ ចំពោះរូបដែល​មិនគួរស្រឡាញ់ ជាអ្នកមានសតិ ក្នុងកាយតំកល់នៅខ្ជាប់​ផង មានចិត្តប្រកបដោយគុណប្រមាណពុំបានផង ធម៌ទាំងឡាយជាអកុសលដ៏លាមក​នោះ របស់ភិក្ខុនោះ រមែងរលត់ទៅមិនសល់ ក្នុងចេតោវិមុត្តិ បញ្ញាវិមុត្តិណា លោកក៏​បានដឹងច្បាស់ នូវចេតោវិមុត្តិ បញ្ញាវិមុត្តិនោះ តាមសេចក្តីពិតផង។ ភិក្ខុនោះ លុះលះបង់​នូវតម្រេក និងសេចក្តីក្រេវក្រោធ យ៉ាងនេះហើយ រមែងទទួលវេទនាណាមួយ ជាសុខ ឬជាទុក្ខ ឬមិនទុក្ខ មិនសុខ។ ភិក្ខុនោះ មិនត្រេកអរ មិននិយាយសរសើរ មិនប្រកាន់វេទនា​នោះឡើយ។ កាលបើភិក្ខុនោះ មិនត្រេកអរ មិននិយាយសរសើរ មិនប្រកាន់វេទនា​នោះទេ សេចក្តីត្រេកអរ ក្នុងវេទនាទាំងឡាយ ក៏នឹងរលត់ទៅមិនសល់។ ភិក្ខុនោះ​បានរលត់ឧបាទាន ព្រោះរលត់​តម្រេក បានរលត់ភព ព្រោះរលត់​ឧបាទាន បានរលត់​ជាតិ ព្រោះរលត់ភព សេចក្តីចាស់ ស្លាប់ (រលត់) ព្រោះរលត់ជាតិ ការសោក ការខ្សឹកខ្សួល ការលំបាកកាយ ការលំបាកចិត្ត និងសេចក្តីចង្អៀតចង្អល់ ក៏សឹងតែ​រលត់​ទៅមិនសល់ សេចក្តីរលត់កងទុក្ខទាំងអស់នេះ រមែងមានដោយប្រការដូច្នេះឯង។ ភិក្ខុនោះ ឮសំឡេងដោយត្រចៀក… ធុំក្លិនដោយច្រមុះ… ទទួលរសដោយអណ្តាត… ពាល់ត្រូវផោដ្ឋព្វៈដោយកាយ… ដឹងច្បាស់នូវធម្មារម្មណ៍ដោយចិត្តហើយ ក៏មិន​ត្រេកអរ​នឹងធម្មារម្មណ៍ ដែលមានសភាពគួរស្រឡាញ់ មិនមានបដិឃៈចំពោះធម្មារម្មណ៍ ដែល​មានសភាពមិនគួរស្រឡាញ់ ជាអ្នកមានសតិក្នុងកាយ តំកល់នៅខ្ជាប់ផង មានចិត្ត​ប្រកប​ដោយ​គុណប្រមាណពុំបានផង ធម៌ទាំងឡាយជាអកុសលដ៏លាមក របស់ភិក្ខុនោះ រមែង​រលត់ទៅមិនសល់ ក្នុងចេតោវិមុត្តិ បញ្ញាវិមុត្តិណា ភិក្ខុនោះ ក៏បានដឹងច្បាស់នូវ​ចេតោវិមុត្តិ បញ្ញាវិមុត្តិនោះ តាមសេចក្តីពិតផង។ ភិក្ខុនោះលះបង់នូវតម្រេក និងសេចក្តី​ក្រេវក្រោធយ៉ាងនេះហើយ រមែងទទួលវេទនាណាមួយ ជាសុខ ឬជាទុក្ខ ឬមិនទុក្ខមិនសុខ។ ភិក្ខុនោះ មិនត្រេកអរ មិននិយាយសរសើរ មិនប្រកាន់វេទនានោះ​ឡើយ។ កាលបើភិក្ខុនោះ មិនត្រេកអរ មិននិយាយសរសើរ មិនប្រកាន់វេទនានោះ​ហើយ​សេចក្តីត្រេកអរក្នុងវេទនាទាំងឡាយ ក៏នឹងរលត់ទៅមិនសល់។ ភិក្ខុនោះ បានរលត់ឧបាទាន ព្រោះរលត់តម្រេក បានរលត់ភព ព្រោះរលត់ឧបាទាន បាន​រលត់​ជាតិ ព្រោះរលត់ភព សេចក្តីចាស់ ស្លាប់ (រលត់) ព្រោះរលត់​ជាតិ ការសោក ការខ្សឹកខ្សួល ការលំបាកកាយ ការលំបាកចិត្ត និងការចង្អៀតចង្អល់ទាំងឡាយ ក៏រលត់​ទៅ​មិនសល់ សេចក្តីរលត់កងទុក្ខទាំងអស់នេះ រមែងមានដោយប្រការដូច្នេះឯង។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយចូរចាំទុក នូវឧបាយជាគ្រឿង​បង្អោនចិត្តទៅ ក្នុង​ព្រះនិព្វាន ជាទីក្ស័យនៃតណ្ហានេះ ដោយសង្ខេបរបស់តថាគតនេះចុះ ហើយចូរចាំទុក​នូវ​សាតិភិក្ខុកេវដ្តបុត្តនេះថា ជាអ្នកចំពាក់ក្នុងសំណាញ់ ដ៏ចង្អៀតចង្អល់ គឺតណ្ហាធំនេះ​ ដូច្នេះឯង។ លុះព្រះមានព្រះភាគ បានត្រាស់ភាសិតនេះចប់ហើយ ភិក្ខុទាំងនោះ ក៏មាន​សេចក្តីពេញចិត្ត ត្រេកអរហើយចំពោះភាសិត របស់ព្រះមានព្រះភាគ។